یك خراسان پژوه:
نگاهی تاریخی به برگزاری مراسم شمع گردانی و شام غریبان امام رضا(ع)
به گزارش سفرگو خراسان رضوی یک خراسان پژوه اظهار داشت: برگزاری مراسم سوگواری، عزا و ذکر مصیبت به مناسبت های مختلف در حرم مطهر از دیرباز مرسوم بوده و روضه خوانان، نوحه خوانان و خطبای آستان قدس در حرم رضوی به ذکر مصیبت می پرداختند.
رضا سلیمان نوری در گفت و گو با ایسنا درباب آیین شمع گردانی و شام غریبان امام رضا(ع) اظهار نمود: مردم مشهد در واپسین روزهای ماه صفر بخصوص در روز پایانی آن که مصادف با شهادت امام رضا(ع) است، آیین های خاصی را برای بیان ارادت خود به حضرت ثامن الائمه(ع) به اجرا می گذارند. بعضی از این آیین ها همانند اجرای شبیه دربار مأمون یا تشییع پیکر امام رضا(ع) توسط زنان نوغان جنبه عام داشته و حضور در بعضی از این آیین ها چون خطبه خوانی و شمع گردانی خادمان حرم مطهر رضوی جنبه خاص دارد.
وی افزود: شمع گردانی یا خطبه خوانی آیینی است که هرساله در شب شهادت حضرت ثامن الحجج(ع) در صحن انقلاب که کهن ترین صحن مجموعه حرم رضوی است برگزار می گردد. در این آیین خادمان آستان قدس رضوی با تشکیل دو صف در حالیکه چراغ لاله هایی با شمع روشن در دست دارند، دور تا دور صحن انقلاب می چرخند، ایام حزن و سوگواری را به پیشگاه حضرت رضا(ع) تسلیت می گویند و با قرائت قسمتی از زیارت عاشورا به عزاداری می پردازند.
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ بیان نمود: در این مراسم سرکشیک دربانان با ۱۴ تن از دربانان سادات که شال سبز به گردن دارند، لاله به دست در دو صف و در حالیکه پشت سر آنان حفاظ آستان قدس قرار دارند، با مرثیه خوانی و عبور از مقابل خدمت گزاران، مدعوین و جمعیت عزادار از محل کفشداری شماره چهار صحن انقلاب اسلامی دور زده و باردیگر در جای قبلی خود مستقر می شوند. خواندن خطبه ای در حمد و ثنای باری تعالی و همین طور تجلیل از جایگاه امام ثامن(ع) اختتام بخش این برنامه است.
سلیمان نوری تصریح کرد: دیگر مراسم مهم این شب هم آیین شام غریبان است. در این آیین که به مانند آیین شمع گردانی و خطبه خوانی هر سال دوبار در شب شهادت حضرت ثامن الحجج(ع) و شب عاشورا برگزار می شود، تمام خدمه آستان قدس رضوی از خادم تا کفشدار، فراش، دربان و نگهبان در اداره مرکزی آستان قدس رضوی در چهار راه شهدا جمع می شوند و از آن مکان تا حرم مطهر رضوی را در صورتی که شمع روشنی در دست دارند پیاده طی کرده و عزاداری می کنند.
مراسم سوگواری شمع گردانی و شام غریبان از دیرباز در حرم رضوی مرسوم بوده است
وی افزود: باید اظهار داشت که برگزاری مراسم سوگواری، عزا و ذکر مصیبت به مناسبت های مختلف در حرم مطهر از دیرباز مرسوم بوده و روضه خوانان، نوحه خوانان و خطبای آستان قدس در دارالضیافه، دارالذکر، دارالحفاظ یا ایوان طلا به ذکر مصیبت می پرداختند. در مجموعه اسناد آستان قدس رضوی دو سند در رابطه با برگزاری مراسم شمع گردانی از سالهای ۱۳۳۴ و ۱۳۳۵ قمری موجود است، البته شاید شمع گردانی در سالهای پیش از این نیز انجام می شده، ولی سابقه و سندی از آن در مجموعه اسناد آستان قدس رضوی موجود نیست و با عنایت به محتوای اسناد می توان اظهار داشت که شمع گردانی احیانا فقط در شب شهادت امام رضا(ع) برگزار می شده است.
این خراسان پژوه خاطرنشان کرد: در این اسناد «سید جواد ظهیرالاسلام» متولی باشی آستان قدس رضوی به کشیک نویس و حاجی شعاع التولیه، صاحب جمع روشنایی، دستور تهیه شمع را برای شرکت کنندگان می دهد.
سلیمان نوری درباب تاریخ آیین شمع گردانی و خطبه خوانی اظهار داشت: با توجه به اسناد دوره های تاریخی (از دوره صفویه به بعد) موجود در سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، می توان گفت خطبه خوانی و ذکر مصیبت به مناسبت های مختلف در حرم مطهر و در جوار بارگاه ملکوتی حضرت ثامن الحجج(ع) رایج بوده است. بنا بر همین اسناد، «حرفه خطیب» از مشاغل رسمی بوده و در بعضی از وقف نامه ها نیز برای شخص خطیب مقرری خاص در نظر گرفته شده است. قدیمی ترین سند که در آن اصطلاح «باشی» برای خطیب درج شده است، در ارتباط با سال ۱۲۶۲ قمری است. همین طور قدیمی ترین سند موجود، در ارتباط با تشکیلات حفاظ و خطبا در تشکیلات اداری و مالی آستان قدس رضوی در سال (۱۰۱۰ هجری قمری) از «امیرمحمد صالح حسینی» با عنوان خطیب آستانه نام برده است.
مراسم شمع گردانی و شام غریبان از دوره صفوی رایج شده اند
وی افزود: بنا بر آنچه بیان شد، احیانا مراسم شام غریبان و مراسم شمع گردانی از عصر صفوی رایج شده اند. بزرگ ترین تغییر بوجود آمده در این آیین ها یکی در متن پایانی خطبه های خوانده شده در دوران های مختلف و بعد از شمع گردانی است که در هر دوره، متن دعا درباره شخص اول کشور به فراخور جایگاه و تناسب آن فرد با دین تغییر کرده است، همین طور وسایل استفاده در اجرای آیین نیز تغییراتی پیدا کرده است که از شمع ساده بدون حفاظ تا شمع های دارای لاله شیشه ای تغییر پیدا کرده اند.
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ تشریح کرد: هر دو آیین شمع گردانی و خطبه خوانی و شام غریبان آن گونه که در حرم مطهر رضوی و مشهد اجرا می شود، خاص این خطه بوده و مشابه ندارند. البته در نقاط مختلف کشور شاهد اجرای آیین شام غریبان هستیم اما ماهیت افراد شرکت کننده در آن و همین طور نحوه اجراء آن با مراسم شام غریبان رضوی متفاوت می باشد.
منبع: سفرگو
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب