بار توسعه را از دوش میراث فرهنگی برمی دارند؟
سفرگو: سال ها درگیرِ اتفاق های مختلفی بوده اند؛ یك روز روی محوطه ای تاریخی كه روزی شهر تاریخی بود سد ساختند و محوطه ی تاریخی را آب گیری كردند، یك روز برای پا گذاشتن روی تاریخ، ساخت مترو را بهانه كردند و پیش از استقامت بخشی و بررسی محوطه كه آیا تحمل لرزش های شبانه روزی را دارد و تونل های عمیق و طولانی حفر و قطارهایشان با سروصدای زیاد حركت كردند.
تا همین چند سال پیش برخی میراث فرهنگی و حفاظت از این تمدن را سد راه «توسعه» می دانستند و برخی دیگر حتی فكر كردن نسبت به این كه بخواهند از دستگاهی به نام «میراث فرهنگی» مجوز بگیرند، تعجب می كردند، تفكری كه سبب شد به راحتی مترو را از زیر چهارباغ عباسی اصفهان عبور دهند، ریل قطار را به چند متری نقش رستم برسانند و تمدن چندهزار ساله ی «سیمره» و «سیوند» را به آب دهند.
به گزارش سفرگو به نقل از ایسنا، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری پس از سال ها تلاش و نگرفتن نتیجه مطلوب از این كه دستگاه ها را با خود همراهی كند، به این فكر افتاد كه توجه به میراث فرهنگی در كنار برنامه ریزی هایی كه برای «توسعه پایدار» در كشور رخ می دهند، در قالب برگزاری همایشی جلب نماید، اولین قدم برای این كار سه سال قبل صورت گرفت.
برگزاری همایش های دوره ای با تیتر «میراث فرهنگی و توسعه پایدار»، و دعوت از همه ی دستگاه هایی كه به شكلی در فكر توسعه اند، بدون توجه به تاریخ پشت سر گذاشته ی خود.
نخستین همایش در اسفند ۱۳۹۴ و با حضور وزارت راه و شهرسازی برگزار گردید و با برگزاری پنل های تخصصی در طول دو روز اطلاعیه ای صادر و علاوه بر تاكید بر «ضرورت بازشناسی مسیرهای تاریخی» بر «ضرورت تدوین برنامه ای جامع و قانونمند برای شناسایی، حفاظت و بهره برداری مجدد از میراث فرهنگی» هم اشاره شد.
نسبت میراث فرهنگی را كدام دستگاه رعایت می كند؟
دومین همایش هم ۱۵ مهر امسال و باز هم با حضور وزارت راه وشهرسازی و بدون حضور دیگر دستگاه های شهر و توسعه ای در كشور مانند شهرداری و جهاد كشاورزی، برگزار گردید. این استقبال با وجود فراخوانی كه پژوهشگاه میراث فرهنگی به دستگاه های متولی اعلام نموده، نشان داده است كه گویا برپایه گفته ی سیدمحمدبهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی در اولین همایش «در بیشتر برنامه هایی كه در قالب توسعه اتفاق می افتد، تنها یك درصد مراعات حال میراث فرهنگی را می كنند» صدق می كند!
بهشتی با آخر دومین همایش میراث فرهنگی و توسعه پایدار در گفت وگو با ایسنا از نتایج این همایش می گوید: دو نوع نسبت بین میراث فرهنگی و توسعه در دنیا تجربه كرده ایم، در یك نسبت میراث فرهنگی مُخل توسعه به حساب می آید و آنرا مراعات نمی كنند. در نسبت دوم آنرا مراعات می كنند، یعنی علاوه بر این كه حفاظت از میراث فرهنگی رعایت می گردد و از جانب دیگر توسعه ادامه دارد، هر دو در یك حُسن همجواری به سر می برند. اتفاقی كه در خیلی از كشورهای پیشرفته معمولا عملی می شود، هر چند در كشور با این نقطه فاصله داریم.
وی با بیان این كه تا پیش از برنامه سوم توسعه هیچ پیش بینی برای در نظر گرفتن «میراث فرهنگی» در نظام برنامه ریزی انجام نشده بود، می گوید: پس از برنامه سوم، در ادبیات حقوقی و برنامه ریزی كشور، پیش بینی هایی برای درنظر گرفتن مبحث میراث فرهنگی شده و حتی نقش آن قدری پررنگ تر شد، اما هنوز مراعاتی كه باید نسبت به امر حفاظت رخ می داد، محقق نشده بود.
او در ادامه با بیان این كه در رفتار برخی سازمان ها، نهادها و دستگاه های اجرائی مانند وزارت نیرو و وزارت راه و شهرسازی كه فعالیت عمرانی انجام می دهند، شاهد یك نوع تغییر هستیم، این تغییر رفتار را یك رویكرد می داند.
وی رویكرد دیگر توسعه پایدار در نسبت با میراث فرهنگی را فرهنگ بعنوان مبدا و مقصد توسعه می داند و با تاكید بر این كه توسعه باید مبتنی بر فرهنگ باشد، ادامه می دهد: نخست باید بپذیریم توسعه ای اتفاق افتاده است، در ادامه شاخصه آنرا در فرهنگ جستجو نماییم تا آن جامعه، جامعه ای زاینده تر در حوزه فرهنگ باشد، مصرف اقلام فرهنگی آن بالاتر و خودِ با نشاط تر باشد.
بهشتی همینطور با تاكید بر این كه از حدود سه دهه گذشته، توسعه مبتنی بر فرهنگ شكل می گیرد، اظهار می كند: این بحث هنوز در كشور ما تازگی دارد و مبحث گفت وگو قرار نگرفته است. حتی هنوز برنامه ریزی ها، به صورت جدی وارد این مورد نشده است. از جانب دیگر در همكاری كه از سال ۹۴ با سازمان برنامه و بودجه شروع كرده ایم، سعی كردیم تا فتح بابی با یگدیگر باز كرده و بحثی تازه در عرصه نسبت بین فرهنگ و توسعه تولید نماییم.
همایشی كه فقط چند دستگاه به آن روی خوش نشان دادند
او برگزاری همایشی مانند «میراث فرهنگی و توسعه پایدار» را از نمونه این اقدامات می داند و می گوید: در برگزاری چنین همایش هایی، باید افرادی از دستگاه های مختلف بیایند و كسانی كه یك نوع نگاه فرهنگی دارند در این نسبت جدید بحث كنند. در واقع در این نسبت جدید چیزی بود كه عموما بحث آنرا در میراث فرهنگی انجام می دادیم.
وی با بیان این كه در وزارت نیرو و وزارت راه و شهرسازی بحث زیادی در این زمینه صورت نمی گرفت، ادامه می دهد: در واقع این همایش یك جور فتح بابِ نظری در مورد این نسبت جدید است. توقع چندانی هم نداریم كه با چنین فاصله ای ناگهان به یك تغییر رویكرد عمیق در نظام برنامه ریزی منجر شود، این كه توسعه ای را برنامه ریزی نماییم كه مبتنی بر خصوصیت های تاریخی، فرهنگی، طبیعی سرزمین باشد، چیزی است كه همیشه در برنامه ریزی توسعه حرف آن گفته می شود، اما نهایتا توسعه، به سمت توسعه ی اقتصادی می رود.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی، یكی از دلایل بروز این اتفاق را در این می داند كه هنوز تكلیف مشخصی برای انجام كارها در این زمینه نداریم و می گوید: مثلا اگر قرارباشد توسعه ای را برنامه ریزی نماییم كه مبتنی بر مختصات تاریخی فرهنگی طبیعی باشد، نمی دانیم باید چكار نماییم. یا اگر در این همایش ما تولید ادبیات توسط كسانی كه در بحث های علمی و آكادمیك وارد این صحنه می شوند، چیست و نسبت آن با توسعه چه می تواند باشد؟
شهرداری چه نقشی در همایش توسعه پایدار و میراث فرهنگی است؟
بهشتی اما در پاسخ به این پرسش كه در دو همایش برگزار شده «میراث فرهنگی و توسعه پایدار»، جایگاه و نقش دستگاه شهری مانند شهرداری كجا بود؟ می گوید: مشكل شهرداری این است كه در آن بحث نظری جایی ندارد، برخلاف وزارتخانه ها، سازمان محیط زیست یا وزارت نیرو كه ناگزیرند بخش نظری هم داشته باشند، سیاست گذاری و برنامه ریزی كنند. در حالیكه شهرداری جای اجراست.
او با تاكید بر این كه وزارت راه و شهرسازی باید قاعدتا طرح های جامع و تفصیلی را به تصویب برساند و شهرداری آنرا اجرا كند، ادامه می دهد: ما فراخوان عام دادیم كه هر كس حرفی دارد، در این همایش شركت كند، برخی دستگاه ها دعوت ما را پذیرفتند، هر چند بسیاری دیگر از آن ها مانند وزارت كشور، وزارت كشاورزی یا وزارت صنعت و معدن حضور جدی ندارند، در حالیكه فعالیت های آن ها منجر به اتفاقاتی در این سرزمین می گردد كه باید میراث فرهنگی را هم مدنظر قرار دهند.
نخستین «نشان تعامل» میراثی ها به وزیر راه داده شد
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اما در مورد میزان توجه و حضور دستگاه ها در طول سه سال قبل به سمت میراث فرهنگی چه طور بوده است، می گوید: وزارت راه وشهرسازی قرابت و نزدیكی خویش را به مبحث میراث فرهنگی پررنگ تر و عمیق تر كرد. وزارت نیرو، نسبت به سه سال پیش بسیار پررنگ تر حضور یافته است و دستگاه ها دیگر هم مانند وزارت نفت در بحث لوله كشی جسته و گریخته در حال نزدیك شدن هستند.
بهشتی اما به طراحی «نشان تعامل» برای اهدا كردن به دستگاه هایی كه با میراث فرهنگی تعامل بیشتری دارند، اشاره می كند و می افزاید: در دومین دوره برگزاری این همایش، «نشان تعامل» را طراحی كردیم تا دستگاه هایی كه تعامل بیشتری با حوزه میراث فرهنگی انجام می دهند را شناسایی می نماییم و از ان ها تقدیر می نماییم.
به گفته ی وی در دومین همایش میراث فرهنگی و توسعه پایدار هم چهار نشان تعامل اهدا شد، كه اولین نشان به وزیر راه و شهرسازی و سه نشان دیگر به "رافائل بیشونه"، - پژوهشگر و دیرینه شناس ایتالیایی -، بهروز مرادی - مدیر عامل شركت توسعه منابع آب و نیروی ایران - و ایوب زارعی - شهردار كنگ - كه در زمان اجرای پروژه های خود، راهكارهای لازم را برای حفاظت از آثار تاریخی - فرهنگی در معرض خطر بررسی نموده بودند، اهدا شد.
حواسمان باشد درباره ایران حرف می زنیم
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، اما درباره یكی از اولین مواردی كه در نخستین هایش میراث فرهنگی و توسعه پایدار عنوان شد و برمبنای آن «ضرورت بازشناسی مسیرهای تاریخی» عنوان شد، می گوید: در این زمینه هنوز در اول راهیم، حتی پژوهشگاه میراث فرهنگی در شناخت این مسیرها به تازه آغاز به كار كرده است. امروز مسیرهخامنشی را به فاصله شوش تا پارسه، شناسایی كرده ایم و كتاب آن برای انتشار در حال آماده شدن است، همینطور یا مطالعات برای مسیر بین شوش و همدان تا كنون انجام شده است كه امیدواریم تا آخر امسال آن برای انتشار آماده شود.
وی «ضرورت بازشناسی مسیرهای تاریخی» را پروژه ای بزرگ می داند كه نمی توان به سرعت آنرا انجام داد و بیان می كند: تكمیل این كار چندین عمر نیاز دارد، باید حواسمان باشد كه در مورد ایران صحبت می نماییم، یك میلیون و ۶۴۸ هزار كیلومتر مربع مساحت كه تاریخ اش از زمان حضرت آدم تا امروز است.
او یكی از نتایج اولین همایش میراث فرهنگی و توسعه پایدار را تهیه ی پرونده ثبت جهانی راه آهن سراسری كشور می داند كه در فاصله دو همایش آماده شده و می گوید: ما نباید به دستگاه ها مسیر بدهیم. لازم نیست میراث فرهنگی شروع كننده ی مطالعه ی راه های تاریخی باشد تا پس از آن جاده ها ساخته شوند.
بهشتی تاكید می كند: بحث آن است كه هر دستگاهی كه می خواهد جاده و راهی را بسازد باید نخست بررسی كند كه در تجربه تاریخ گذشته خود راه آن از چه مسیری رفته است و آیا می تواند كمك نماید كه مسیر بهتری برای آن پیدا شود، تا به گذشته ی آن دست نزنیم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب