گزارش سفرگو به نقل از مهر
ثبت جهانی نویدبخش آخر بی مهری به جنگل های هیركانی
به گزارش سفرگو جنگل های هیركانی میراثی پرارزش است كه متاسفانه در معرض صدمه های بسیار قرار گرفته كه شاید ثبت جهانی آن مقدمه ای برای عزم جدی مسئولان و مردم در جهت حفاظت از این میراث خدادادی باشد.
خبرگزاری مهر - گروه استان ها- مریم ساحلی: جنگل های اصیل هیركانی با قدمتی به درازای ده ها میلیون سال به ثبت جهانی رسیدند و اینك انتظار می رود، وزش تند باد بی مهری ها در آن آخر یابد. بدون شك اندوه گم شدن آواز پرندگان و همهمه شاخ و برگ درختان در زوزه شوم اره برقی ها، بارها و بارها، آرامش سبز این جنگل ها را بر هم زده و داغ شعله های آتشی كه از بی مبالاتی های ما بر جانشان افتاده و زخم همه زباله هایی كه پای این درختان كهن رها كرده ایم، تا همیشه باقیست. اما نباید از یاد برد كه شیوع آفات، بلای دامنگیر دیگری است كه حیات درختان جنگل های هیركانی را به مخاطره انداخته و امروز ما هستیم و نگاه جهان به سمت درختانی كه از دیرباز بر این كره خاكی زیسته اند و تار و پود زندگی زیستمندان بسیاری به بودنشان گره خورده است.
چهاردهمین روز از تیرماه سال ۹۸ نوید قرار گرفتن نام جنگل های هیركانی در لیست جهانی در چهل و سومین اجلاس كمیته میراث جهانی یونسكو در باكو اعلام گردید. انتظار می رود این رویداد گامی مثبت در احساس وظیفه و كوشش بیشتر ما در قبال این جنگل ها باشد.
عمری به درازای ۵۰ میلیون سال
عضو هیئت علمی دانشكده منابع طبیعی دانشگاه گیلان در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینكه جنگل های هیركانی دارای قدمتی بین ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال است، اظهار می كند: جنگل هایی با چنین قدمتی در دنیا بسیار كم است. این جنگل ها تنها جنگل های پهن برگ مرطوب در عرض جغرافیایی كمتر از ۴۰ درجه هستند و در جهان گیاهی یك استثنا به حساب می آید.
مهرداد نیكوی می افزاید: نكته قابل توجه دیگر این است كه جنگل های هیركانی در كشوری با پوشش جنگلی كم مستقر شده اند و برخی گونه های درختی در این جنگل ها مانند شیردار، توسكای ییلاقی، خرمندی، انجیلی، سفید پلات و بلند مازو از دوران سوم زمین شناسی باقی مانده و به شكلی فسیل محسوب می شوند.
وی با اشاره به اینكه این جنگل ها بعنوان میراث طبیعی جهان متعلق به اواخر دوران سوم زمین شناسی است، می گوید: بنا بر این در زمره كهن ترین جنگل های پهن برگ جهان بوده و عمر برخی درختان در این جنگل ها به بیشتر از ۳۰۰۰ سال می رسد.
نیكوی در ادامه با اشاره به ارزش های مختلف زیست محیطی، اكولوژیكی، ژنتیكی و اقتصادی این اكوسیستم طبیعی، می افزاید: این جنگل ها به طول تقریبی ۸۰۰ كیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ كیلومتر از جلگه تا ارتفاع ۲۸۰۰ متری از سطح دریا واقع در نیمرخ شمالی سلسله جبال البرز از آستارا در غرب تا گلیداغی در شرق امتداد دارد. میزان بارندگی سالیانه در آن از ۲۰۰۰ میلیمتر در آستارا تا ۶۰۰ میلیمتر در شرق گلستان متغیر است. در مورد گونه های موجود در آن هم باید گفت، ۸۰ گونه درختی عمدتاً پهن برگ و ۴ گونه سوزنی برگ بومی و ۵۰ گونه درختچه ای با تیپ هایی از گونه های راش، ممرز، بلوط، افرا، توسكا و آمیخته است.
طرح های اجرا شده
وی درباره طرح های اجرا شده در جنگل های هیركانی هم بیان می كند: مروری بر تاریخچه این جنگل ها نشان داده است كه چه گذشته تأسف باری را پیش از ملی شدن جنگل طی كرده و چگونه شركت های بزرگ خارجی با قراردادهایی از درختان بلوط، گردو و شمشاد موجود در عرصه های جلگه ای شمال، بهره برداری كرده اند.
نیكوی با اشاره به اینكه بعد از ملی شدن جنگل ها و تهیه طرح های جنگل داری شیوه های مختلف بهره برداری در این جنگل ها آزمایش شده است، ادامه می دهد: از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۸۰ جوان كردن جنگل ها و جنگل كاری های وسیع با هدف سوق دادن جنگل ها به همسالی با روش هایی مانند تدریجی پناهی و سایر روش های نزدیك به این روش و از سال ۱۳۸۰ روش تك گزینی و سوق دادن جنگل به ناهمسالی و تنوع و از سال ۱۳۹۲ هم طرح تنفس جنگل صورت گرفت كه بخشی از طرح های اجرا شده رد این جنگل ها است.
نیكوی مهم ترین چالش های حاكم بر جنگل های شمال ایران را فقر حاكم بر جوامع جنگل نشین؛ نارسایی قوانین و مقررات مربوط به جنگل و عدم ضمانت اجرایی قوانین موجود؛ نبود توجه به نتایج محیط زیستی و ناهماهنگی در اجرای طرح های توسعه ای در عرصه های جنگلی؛ حضور گسترده جوامع جنگل نشین و جوامع محلی در جنگل؛ تغییرات كاربری و تبدیل اراضی جنگلی؛ وابستگی معیشتی جنگل نشینان به فعالیت های ناسازگار با حفظ جنگل همانند دامداری، زراعت، تأمین سوخت و همینطور فقدان قوانین جدید و روزآمد عنوان و می گوید: هم اكنون در جنگل های شمال با این قدمت و اهمیت، متأسفانه ۴۲ سایت دفن زباله در مجموع با مساحت ۲۸۰ هكتار وجود دارد و از سال ۸۹ تابحال هزار و ۴۱۱ مورد آتش سوزی گزارش، ثبت و یا به وقوع پیوسته است.
میزان تخریب در جنگل های هیركانی
عضو هیئت علمی دانشگاه منابع طبیعی گیلان درباره وسعت تخریب در جنگل های هیركانی به خبرنگار مهر اظهار داشت: مساحت جنگل های شمال بر حسب گزارش طرح تحقیقاتی پروژه ملی پهنه بندی محدوده جنگل های هیركانی با استفاده از داده های ماهواره ای مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع كشور در سال ۹۵ حدود ۱/۶۵۰/۶۸۶ هكتار برآورد شده است. در این مطالعه محدوده های با پوشش درختی كوچك با ارتفاع بیشتر از پنج متر و تا پوشش بیشتر از پنج درصد بعنوان اراضی جنگلی به حساب آمده و مرز جنگل از غیرجنگل با استفاده از این تعریف، تعیین شده است.
وی در بخشی دیگری از این گفتگو با اشاره به اینكه طی ۶۰ سال قبل یعنی از سال ۳۴ تا ۹۴ در مجموع ۱۵ هزار و ۲۰۴ هكتار از جنگل های شمال ایران كاهش یافته است، بیان می كند: البته در مورد كاهش سطح جنگل به عقیده بنده بیشتر كاهش كیفی مد نظر است و در كنار كاهش كمیت، این امر بیشتر به صورت كیفی مشاهده می شود. به جرأت می توان اظهار داشت كه بیشتر از نیمی از جنگل های شمال ایران گرفتار عارضه های كیفی هستند.
نیكوی ادامه می دهد: حدود ۵۳ درصد سطح جنگل های شمال ایران فاقد زادآوری است حدود ۵۳ درصد سطح جنگل های شمال ایران فاقد زادآوری است و همین مبحث برخی گونه های مهم این جنگل ها همانند توس، ارس، تیس، گیلاس وحشی و سرخدار را در معرض انقراض قرار داده است. برخی دیگر از گونه ها هم همانند داغداغان، ملج، لیلكی، شب خسب و شمشاد هم در شرایط مشابهی قرار دارند.
تأثیر پروژه هایی چون سد سازی بر گستره صدمه ها
نیكوی یادآور می شود: هر پروژه ای كه در جنگل اجرا شود، مخرب است و می تواند برای جنگل ایجاد صدمه كند و سدسازی هم از این قاعده مستثنی نیست؛ ولی چون منابع طبیعی و محیط زیست دارای توان اجرایی لازم برای مقابله با این روند نیستند، عموماً مغلوب می شوند. واضح است كه هر فعالیت اجرایی در جنگل ابتدا باید از دیدگاه زیست محیطی مورد ارزیابی قرار گیرد و سپس آغاز شود، ولی وقتی پروژه ای در جنگل مانند سد سازی آغاز می شود و سپس به سراغ ارزیابی آثار زیست محیطی آن می روند دیگر نمی توان كاری كرد همان گونه كه در مورد دو سد شفارود و لاسك كاری از پیش نرفت.
وی افزود: واقعیت این است كه نمی توان میلیاردها تومان سرمایه را خرج كرد و سپس به دنبال مجوزهای زیست محیطی پروژه رفت، مطمئناً برای انجام كار، هماهنگی های لازم با محیط زیست از قبل انجام شده ولی عموماً برای عدم مواجهه با افكار عمومی اذعان می شود كه مجوز زیست محیطی ندارد؛ اما در نهایت دم خروس در جایی پدیدار می شود. به هر حال تا بوده همین بوده است و با شكل گرفتن این گونه مباحث، زمان خریداری می شود و افكار عمومی را وارد یك فاز فرسایشی می كنند. معمولاً بر اهمیت ذخیره آب و استفاده از آن برای شرب و كشاورزی در این گونه سد سازی ها تاكید می شود در صورتیكه خود جنگل نقش غیر قابل انكاری در تصفیه و ذخیره آب دارد. باید گفت تا زمان ی كه ما روشی به غیر از سد سازی برای حفظ و ذخیره روان آب های سطحی نداریم وضع بر همین منوال است.
جبران جنگل تراشی ها با درختكاری
نیكوی در پاسخ به این سوال كه آیا كاشت درخت و جنگل كاری می تواند جبرانی برای از دست رفتن جنگل های هیركانی باشد به خبرنگار مهر می گوید: مطمئناً خیر، جنگل های طبیعی با خصوصیت هایی كه بر شمردیم غیر قابل مقایسه با عرصه های جنگل كاری بوده و این هم قسمتی از پروژه بازی با افكار عمومی برای جلب رضایت است.
وی با اشاره به اینكه راه حفظ و نگهداری از جنگل تنها از راه مراجعه به افكار متخصصان جنگل عبور می كند، می افزاید: ما هنوز به جایگاه جنگل در زندگی خویش پی نبرده ایم و نمی دانیم برای ما چه خدمات گرانبهایی به ارزانی فراهم می آورد. هنوز علم جنگل و جایگاه آن برای مردم ما شناخته شده نیست. باید توجه داشت كه مدیریت جنگل یك علم است و متخصصان می توانند تصمیم بگیرند كه چگونه باید همگام با استفاده از جنگل در حفظش كوشید و این میراث را برای آیندگان به یادگار گذاشت باید توجه داشت كه مدیریت جنگل یك علم است و متخصصان می توانند تصمیم بگیرند كه چگونه باید همگام با استفاده از جنگل در حفظش كوشید و این میراث را برای آیندگان به یادگار گذاشت.
عضو هیئت علمی دانشگاه منابع طبیعی گیلان درباره راهكارهای حفظ جنگل های پرارزش هیركانی هم اظهار می كند: تهیه برنامه ملی جنگل با چهارچوب مشاركت تمام ذینفعان، آموزش و اطلاع رسانی، اختصاص اعتبارات كافی و بموقع، تدوین قوانین لازم و اجرای بموقع آن، تعیین تكلیف نهایی جنگل نشین و دام و رفع مشكلات ناشی از آن، اصلاح و ارتقای جنگل های مخروبه به روش علمی، بكارگیری جنگلداری چند منظوره، توجه جدی به بحث زراعت چوب، پیگیری و رصد نقل و انتقال چوب آلات به مقاصد صنایع سلولزی برای جلوگیری از قاچاق چوب و بكارگیری روش های نوین در بحث آتش سوزی جنگل همچون راهكارهایی است كه برای حفظ جنگل های شمال و جلوگیری از گسترش صدمه ها می توان پیش گرفت.
نبود اعتبارات مناسب سبب بروز مشكل در بخش فنی حوزه حفاظتی
حفظ جنگل ها نیازمند عزم جدی مسئولان و جلب مشاركت مردم است. معاون امور جنگل اداره كل منابع طبیعی استان گیلان درباره انجام اقدامات حفاظتی در عرصه جنگل ها به خبرنگار مهر می گوید: حفاظت از جنگل ها در دو بُعد فیزیكی و فنی انجام می شود. حفاظت فیزیكی در بخش فرماندهی حفاظت یگان مدیریت می شود. شخص فرمانده یگان، نماینده نیروی انتظامی در اداره كل است و در قسمت های مختلف این مجموعه از نیروهای سازمان جنگل ها و بخشی از نیروهای سرباز وظیفه در حوزه قاچاق چوب، تصرفات عرصه و اطفای حریق در چارچوب واحدهای مختلف استفاده می شود. همینطور خدمات پیشگیرانه همانند شبكه بی سیم، پایگاه اطفای حریق و كنترل در چندین نقطه از سطح استان، حفاظت فیزیكی را پیگیری می كنند.
محمدرضا عبدالهی با اشاره به اینكه حفاظت فنی شامل فعالیت های همانند قرار دادن بخش های از جنگل تحت پوشش طرح های در نظر گرفته شده است، اظهار می كند: تا آخر سال ۹۶ بهره برداری، بخشی از طرح های جنگلداری محسوب می شد و از بهره برداری عایداتی داشتیم كه به وسیله آن به صورت خودگردان به فعالیت می پرداختیم و از دولت اعتبار نمی گرفتیم؛ اما در انتها این سال بهره برداری از جنگل تعطیل شد و خودگرانی به پایان رسید.
وی ادامه می دهد: لازم به ذكر است كه موارد تعیین شده در كتابچه طرح جنگل همانند مشخص كردن مكان جنگل كاری ها، حصار كشی ها، ساماندهی و عملیاتی تخصصی را كه در این كتابچه برای ۱۰ سال تعیین و از راه درآمد چوب با مجریانی كه با ما در این امر مشاركت داشتند اجرا می كردیم اما در ادامه بر مبنای برنامه ششم توسعه و مصوبه هیأت دولت و مجلس كه بهره برداری از جنگل تعطیل شد به جای بخش عایدات جنگل، اعتبار دولتی برای انجام فعالیت های حفاظتی اختصاص داده شد. بدین ترتیب الان فعالیت های حفاظت فنی متكی به اعتبارات دولتی است و با عنایت به وضعیت اختصاص اعتبارات حفاظت فنی تحت تأثیر قرار می گیرد كه یك نقطه ضعف به شمار می آید.
وی یادآور می شود: یك بخش دیگر از حفاظت فنی شامل حفاظت حمایتی است كه مربوط به مواردی چون گیاه پزشكی و آفات و بیماری است كه مورد رصد قرار می گیرند و با آن مقابله می شود. باید گفت، این قسمت از كار در بخش معاونت حفاظت و امور اراضی مورد پیگیری قرار می گیرد.
استفاده از ظرفیت های جنگل
این مسئول در عرصه حفاظت فنی به وجود نهالستان ها و پارك های جنگلی اشاره و بیان می كند: نقاطی كه دارای استعداد برای بهره مندی بعنوان تفرجگاه و پارك جنگلی هستند را شناسایی می نماییم و از این ظرفیت در راه حفظ جنگل بهره مند می شویم. الان ده ها پارك و تفرجگاه جنگلی داریم كه به بخش خصوصی، مجریان دولتی و شهرداری ها واگذار شده و در حال اجراست. این فعالیت در امتداد حفاظت فیزیكی است و از این پتانسیل برای حفاظت جنگل استفاده می نماییم. مثلاً وسعتی حدود ۵۰ تا ۶۰ هكتار پارك جنگلی سراوان بعنوان ظرفیت گردشگری مورد استفاده قرار می گیرد اما از عایداتش گستره هزار هكتار از جنگل را با به كار گرفتن نگهبان و قرق بان محافظت می نماییم. همینطور در قبال استفاده از ظرفیت انرژی باد جنگل در رودبار كه الان در مرحله نصب توربین است، دو مجری طرح، حفاظت ۵ هزار هكتار را بر عهده گرفته اند.
شیوع آفات، بلای دامن گیر جنگل های هیركانی است. عبدالهی در این زمینه هم به خبرنگار مهر می گوید: آفات بلایت و شب پره شمشاد كه امروزه بسیار مطرح است، بیماری وارداتی از كشورهای دیگر است. هر چند دیر اما در یك تا دو سال گذشته اقدامات خوبی در بحث شمشادها اجرا شده است كه هم در بحث مبارزه با آفات و هم اینكه تولید نهال این گونه را داشته باشیم كه كلاً از دست نرود. الان بیشتر از یك میلیون اصله نهال شمشاد در استان آماده شده تا هر زمان كه واحدهای تخصصی و مؤسسه تحقیقات سازمان جنگل ها فروكش كردن طغیان بیماری تأیید كرد كاشته شود ضمن اینكه بحث سمپاشی و مبارزه بیولوژیك با گونه شب پره شمشاد در حال انجام می باشد.
ضرورت حمایت قانون از قرق بان ها
توسعه زراعت چوب همچون راهكارهای تأمین نیاز چوب و كاهش بهره برداری غیر قانونی می باشد. عبدالهی در این زمینه هم اظهار می كند: هم زمان با اجرای طرح تنفس، نیاز كشور به چوب ادامه دارد و تكلیفی كه بر عهده ما گذاشته شده، زراعت چوب است. در این زمینه گیلان بعنوان استان پیشگام شمرده می شود. در این حوزه جدا از ۱۰ هزار هكتار زراعت چوب كه در حال انجام می باشد ۶ هزار هكتار دیگر هم بر مبنای برنامه ششم توسعه در دست افزایش بوده تا بخشی از نیاز چوب كشور تأمین شود.
كاهش قرق بان ها از دلنگرانی های دوستداران محیط زیست به شمار می آید. عبدالهی می گوید: پس از اجرای طرح تنفس و توقف بهره برداری از جنگل قرار شد به جای استفاده از عایدات جنگل، حفاظت از محل اعتبارات دولتی صورت گیرد. اما اعتبارات متناسب با هزینه ها رشد نمی یابد. ازاین رو با عنایت به بالا رفتن سطح كار و افزایش حقوق ها به دنبال شرایط اقتصادی، چاره ای غیر از كاهش تعداد قرق بانها نمی ماند. البته در استان گیلان تقریباً می توان گفت تعداد قرق بانها حفظ شده اما در مازندران كاهش قرق بانها به یك تبدیل معضل شده است. در استان گیلان ما كاهش تعداد نیرو نداریم اما به همین افراد، با عنایت به افزایش سطح كار، حجم كار بیشتری اختصاص داده شده است.
اهمیت حمایت قانون از قرق بانها بر كسی پوشیده نیست اما این مهم نیازمند تغییراتی در قانون است. عبدالهی با اشاره به اینكه لایحه پشتیبانی از محیط بان ها و جنگل بانها مدت ها در انتظار است تا در صحن مجلس مطرح شود، می گوید: این مساله همیشه مورد تقاضای ادارات محیط زیست و منابع طبیعی بوده است.
دل نگرانی های فعالان محیط زیست
زندگی درختان پرارزش جنگل های هیركانی به علل مختلف در معرض تهدید است. یك فعال محیط زیست در این زمینه به خبرنگار مهر می گوید: بعضی از گونه های جنگلی این میراث جهانی فقط و فقط در ایران رویش داشته و دارند و البته وضعیت چندان مساعدی ندارند. توده های شمشاد هیركانی یا خزری دارای وضعیت بسیار بغرنجی هستند. شمشادهایی كه تقریباً تا ارتفاع ۳۰۰ متر از سطح دریا وجود داشتند، به صورت كامل نابود شده و در هیچ كجای استان های شمالی از این نوع شمشاد وجود ندارند و تنها در ارتفاع بالای ۳۰۰ یا ۵۰۰ متر، شمشادهایی به صورت توده های بسیار كم تراكم هستند كه هنوز آلوده به آفات نشده اند و می توانیم به شكلی امیدوار باشیم كه این توده های جنگلی در آینده اگر از شر این آفات در امان بمانند، بتوانند یك منبع تكثیری واقع شوند.
سعید شفقتی با اشاره به اینكه در حالت كلی جنگل های ما با شیوع آفات روبرو هستند، آفاتی همانند شب پره سفید، شب پره شمشاد، سوسك توسكا، بلایت شمشاد ساله است كه عرصه های جنگلی ما را درگیر كرده اند، می افزاید: گسترش این آفات بسیاری از عرصه های جنگلی را كم و بیش تا ارتفاع هزار متر دربرگرفته و بعضاً در بعضی مناطق تا مرز ۱۵۰۰ متر را هم آلوده كرده اند. از طرفی خشكسالی های پی در پی و وزش بادهای موسمی شدید سبب از بین رفتن تاج جنگلی ما شده است.
وی ادامه می دهد: خشكسالی ها سبب خشك شدن برخی از عرصه ها و دخالت عامل انسانی هم باعث بروز حریق می شود و همین حریق ها دامنه جنگلی ما را نابود كرده است. قاچاق چوب، جنگل تراشی های بی مورد و حضور بی مورد انسان ها به صورت انبوه و خارج از ظرفیت هم از دیگر عوامل مؤثر بر وضعیت كنونی جنگل های هیركانی است. این روزها تورهای طبیعت گردی رواج یافته و بسیاری مشتاق هستند این تورها را تجربه كنند اما حضور بیشتر از ظرفیت گردشگران در عرصه های جنگلی از زایایی جنگل كاسته و سبب صدمه رساندن به جنگل می شود.
شفقتی در ادامه می افزاید: علاوه بر این موارد، اجرای طرح های فاقد ارزیابی زیست محیطی همچون پروژه های راه سازی در مناطق طبیعی و بكر نظیر روستای كوته كومه در راه آبشار بارزاو یا لاتون در بخش لوندویل شهرستان آستارا و امثال این موارد در مناطقی كه سكنه آنچنانی ندارند از دیگر موضوعاتی است كه در این عرصه باید مورد توجه قرار گیرد. متأسفانه به بهانه رساندن راه دسترسی، كوه ها را شكاف می دهند و جنگل ها را پاك تراشی می كنند تا این جاده ها راه اندازی شوند و معلوم هم نیست كه چه اهدافی پشت این ایده ها وجود دارد. سد سازی های غیر ضروری نظیر سدشفارود و سد لاسك هم از دیگر عوامل صدمه است. بعنوان مثال سد لاسك ضمن اینكه می تواند بسیاری از جنگل های پهن برگ ما را از بین ببرد تهدید بزرگی برای تنها توده های باقی مانده شمشاد هیركانی به شمار می آید كه فعلاً در روستای لاسك سبز و آفت به آنها نرسیده است. و البته مهم تر از اینها اجرای بعضی طرح ها در عرصه های جنگلی است كه به وخامت وضعیت جنگل های گیلان و حتی شمال كمك می نماید. طرح كاهش قرق بانها جنگل، یكی از این طرح هاست كه باعث می شود بستر برای ورود بی ضابطه افراد و همینطور قاچاق بیشتر چوب آماده شود بعضی طرح ها در عرصه های جنگلی است كه به وخامت وضعیت جنگل های گیلان و حتی شمال كمك می نماید. طرح كاهش قرق بانه ای جنگل، یكی از این طرح هاست كه باعث می شود بستر برای ورود بی ضابطه افراد و همینطور قاچاق بیشتر چوب آماده شود.
وی با اشاره به اینكه صدمه هایی كه درختان را تهدید می كنند به چند دسته تقسیم می شوند، ادامه می دهد: دسته اول ناشی از فعالیت های انسانی نظیر ورود بی ضابطه به جنگل، قطع سرشاخه ها، پوست كنی درخت ها، قاچاق چوب و حریق است و البته باید توجه داشت كه حریق از عمده ترین صدمه های عامل تهدید جنگل شمرده می شود.
شفقتی می افزاید: دسته دیگر صدمه ها هم شامل مواردی چون شیوع آفات است از حدود هفت سال پیش تا كنون بسیاری از عرصه های جنگلی ما به آفات بخصوص بلایف و شب پره شمشاد آلوده شده اند. این آفات تا ارتفاع ۳۰۰ متر و همینطور بالاتر از آنرا به صورت كامل نابود كرده اند. آفت دیگری به نام ابریشم باف ناجور و شب پره سفید اشجار هم وجود دارد. اگر در تمامی مناطق جنگلی پایش صورت گیرد، ردپای شب پره سفید اشجار مشاهده می شود. این آفت عمدتاً در سطح جلگه، درختانی مثل ممرز، توسكا، افرا و انجیری را آلوده كرده و در سر راهش حتی برگ های بوته های تمشك را هم مورد حمله قرار می دهد.
این فعال محیط زیست با اشاره به مهلك بودن آفات مذكور بر اهمیت ورود جدی مسئولان و متولیان امر و مبارزه با بیماری ها به این مساله تاكید كرد و می گوید: هر چند قبلاً در این حوزه ورود كرده اند، اما این ورود چندان ملموس نبوده است.
وی همینطور در بخشی دیگری از این گفتگو با تاكید بر لزوم حمایت قانون از قرق بانها، اظهار می كند: اگر قرق بانی در مقابل عوامل مخرب جنگل قرار گیرد، قانون به صراحت از وی حمایت نمی نماید. چه بسا در گذشته شاهد بودیم كه قرق بانها و جنگل بانها در معرض حمله قاچاقچیان قرار گرفته اند. فاجعه جنگلبان ماسال و تالش نمونه هایی از این مورد هستند كه دو عزیز جانشان را در راه حفاظت از جنگل از دست دادند و برخورد لازم با عوامل انجام دهنده این كار انجام نگرفته است.
رفتارهای دوگانه سبب بی رغبتی جنگل نشینان برای حفاظت از آن شده است
شفقتی با تاكید بر اهمیت پایبندی به قوانین بیان می كند: اگر قانون گذار و مجری بتواند نقصها قانون جنگل را كه به قول كارشناسان وجود دارد و كم هم نیست، رفع كنند می توانند با اجرای درست قوانین از جنگل ها حفاظت كنند. عده ای در عرصه های جنگلی طمع می كنند و با رانت ها و لابی هایی كه دارند به ویلاسازی پرداخته و سبب تخریب بخش های عظیم جنگل می شوند. منظور از برخورد دوگانه این است كه بعضی وقت ها به عده ای در عرصه های جنگلی اجازه فعالیت می دهند اما به دامداران و عشایر این منطقه كه زندگی شأن وابسته به عرصه های طبیعی و جنگلی است، سخت گرفته می شود. این دو گانگی در رفتار، سبب عدم رغبت بومیان به حفظ جنگل شده و حتی اگر از دستشان بر آید سهمی در تخریب جنگل هم خواهند داشت.
وی ادامه می دهد: زندگی جنگل نشینان قرن ها، متكی به جنگل بوده و آنها بهتر از شهرنشین ها و مدیران شهری می توانند از جنگل ها حفاظت كنند به شرط اینكه رفتارهای ما و متولیان جنگل با آنها درست بوده و از آنها كمك بخواهیم. در این راستا می توان به طرح تنفس جنگل اشاره نمود. در این طرح برای عشایر و روستانشینان حاشیه جنگل تمهیدی اندیشیده نشده است. آنها برای تأمین حداقل های نیاز زندگی خود مثل تأمین گرمایش محل سكونت و افروختن اجاقی كه با آن بخواهند پخت و پز انجام دهند، هیچ گونه امكاناتی ندارند و از وجود گاز و سوخت های فسیلی بی بهره اند، ازاین رو مجبورند برای ادامه زندگی آتش روشن كرده كه این كار هم مستلزم استفاده از چوب و سرشاخه های جنگلی است. اما از آنجائیكه در طرح تنفس جنگل تمهیدی برای این مساله اندیشیده نشده، آنها را در نقطه مقابل حفاظت جنگل قرار داده كه همین امر می تواند یك عامل تشدید تخریب جنگل باشد.
رویكرد سازمانهای مردم نهاد
شفقتی درباره عملكرد سازمان های مردم نهاد در حوزه حفاظت از جنگل هم به خبرنگار مهر می گوید: سازمان های مردم نهاد بر مبنای وظایف ذاتی خود می توانند در بحث های جلب مشاركت جوامع محلی و آموزش به آنها نقش داشته باشند و در مورد آشنایی جوامع ملی و بومیان حاشیه نشین جنگل درباره شناخت مخاطراتی كه جنگل تراشی ها جهت زندگی آنها و دیگر مردم منطقه به دنبال خواهد داشت و همینطور آموزش در حوزه شناسایی آفات فعالیت داشته باشند. یاری رساندن به مسئولان در عرصه احیای جنگل ها هم یكی دیگر از اقدامات آنهاست.
وی می افزاید: در حوزه شناخت آفات نقش سازمان های مردم نهاد شاید از دستگاه های متولی پر رنگ تر است. این دستگاه ها حدود شش سال پیش یك كارگاه آموزشی برای تعدادی از مدیران سازمان های مردم نهاد برگزار كردند و در ادامه همین سازمان ها در آگاهی رسانی به مردم نقش عمده ای داشتند و توانستند بعضی نقاط را پاك سازی كنند و بعضی توده های آلوده جدید را شناسایی و گزارش كنند. معتقدم این سازمانها می توانند نقش بسیار مثبتی در حفظ جنگل ها داشته باشند، مشروط بر اینكه متولیان از سازمان های مردم نهاد برای هم افزایی توان صیانت از جنگل كمك بگیرند نه اینكه آنها را در نقطه مقابل خود ببیند.
ثبت جهانی جنگل های هیركانی دروازه یا برای حفاظت از این میراث طبیعی
ثبت جهانی جنگل های هیركانی، بعنوان میراث طبیعی در لیست یونسكو مبحثی است كه این روزها نگاه دوستداران جنگل را به خود معطوف كرده است. شفقتی با اشاره به پیشینه بررسی های انجام گرفته و حضور ارزیابان محیط زیستی در چند نقطه از كل ناحیه نوار جنوب كاسپین اظهار می كند: ارزیابان در گیلان، آبان ماه سال ۹۷ از گشت رودخان، سیاه رودبار گیلان و منطقه حفاظت شده لیسار، بازدید داشتند و به اذعان آنها، سایت حفاظت شده لیسار بهترین و عالی ترین سایتی بود كه دیده بودند. البته در این حوزه تلاش های زیادی هم از جانب سازمان های مردم نهاد و هم از جانب ادارات حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان تالش و استان گیلان صورت گرفته بود تا بتوانند شرایطی را فراهم آورند كه هم جوامع محلی از این ماجرا استقبال كنند و هم اینكه منظری زیبا از روستاهای دامنه های جنگلی و عرصه های جنگلی را در معرض نگاه بازدیدكنندگان یونسكو قرار دهند.
وی تصریح می كند: ثبت جهانی جنگل های هیركانی می تواند اتفاق خیلی خوبی برای ما رقم بزند. این رویداد سبب معرفی بیشتر این جنگل ها به جهانیان می شود و همین ثبت جهانی بهانه ای برای دوستی عامه مردم با جنگل ها و همت بیشتر مسئولان و مدیران محلی برای صیانت از جنگل ها خواهد شد این رویداد سبب معرفی بیشتر این جنگل ها به جهانیان می شود و همین ثبت جهانی بهانه ای برای دوستی عامه مردم با جنگل ها و همت بیشتر مسئولان و مدیران محلی برای صیانت از جنگل ها خواهد شد. اساسا به دنبال این رویداد، نظارت ارزیابان یونسكو بر آثار ثبت شده بیشتر است و با عنایت به بازدیدها و بررسی های انجام گرفته توسط ارزیابان از چند سایت طی ماه های قبل، انتظار می رود كه با دقت نظر بیشتری روی این مساله تمركز داشته باشند. اما آنچه الان اهمیت دارد این است كه همین سایت ها باید ثبت ملی شوند. باید گفت به جز سایت لیسار كه در منطقه حفاظت شده لیسار واقع شده، سایر سایت ها هم باید به ثبت ملی برسند.
شفقتی ادامه می دهد: در این راستا انتظار می رود، كارشناسان میراث فرهنگی با همكاری فعالان محیط زیست و ادارات حفاظت محیط زیست هر منطقه نسبت به تدوین پرونده ثبتی آنها در اسرع وقت، اقدام نمایند. با عنایت به اینكه در ایام آتی احتمالاً بررسی پرونده های ثبتی میراث طبیعی در دستور كار كارشناسان میراث قرار می گیرد، آماده شدن این پرونده ها در روند انجام كار بسیار تأثیر گزار است. بدیهی بوده كه این سایت ها با انجام ثبت ملی از قوانین مناطق ثبت شده ملی هم بهره مند می شوند و بدین ترتیب نسبت به تعیین حریم ها، كنترل ورود و خروج ها، كنترل تخریب ها و آلودگی های محیطی دقت و حساسیت بیشتری اعمال شود و نهایتاً به ماندگاری و انتقال این سرمایه جهانی به نسل آینده كمك نماید.
وی یاد آور می شود: همینطور باید به یاد داشته باشیم كه جنگل های هیركانی زیست بوم هیركانی را هم تحت تأثیر خود قرار می دهد. در این جنگل ها گونه ها گیاهی و جانوری نادری وجود دارند كه می تواند زیر چتر حمایت هایی كه صورت می گیرد به رشد و پویایی خود دست یابند و بالنده شوند و همینطور گونه هایی كه در معرض انقراض هستند، مورد حمایت قرار گیرند. از جانب دیگر ثبت جهانی جنگل های هیركانی مسئولیت اجتماعی شهروندان ۵ استان كشور كه این جنگل ها در آن قرار دارند را سنگین تر كرده است. اهالی این استان ها باید در پاكیزگی محیط این جنگل ها و صیانت از آن پیش قدم شوند تا صدمه ای رخ ندهد كه سبب شود، ارزیابان یونسكو این جنگل ها را از فهرست خارج كنند. همینطور مردم ایران هم این رویداد فرخنده را باید به فال نیك بگیرند و به استان های شمالی كشور در صیانت بیشتراز جنگل كمك كنند.
شفقتی ادامه می دهد: بعد از انتشار خبر ثبت جهانی جنگل های هیركانی خیلی از نگاه ها متوجه تلاش های سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شده است اما در این حوزه نباید زحمات چندین و چند ساله مؤسسات محیط زیستی و سازمان حفاظت محیط زیست و همینطور منابع طبیعی و آبخیزداری نادیده گرفت چون كه از مدت ها قبل پرسنل زحمتكش منابع طبیعی و حفاظت محیط زیست و نمایندگان سازمانهای مردم نهاد برای این پروژه تلاش نموده و بارها و بارها مبادرت به سركشی، تسهیل گری و پاكسازی سایت های مورد ارزیابی كردند و برای جلب نظر موافق ارزیابان كوشیده اند.
جنگل را پاس داریم
نگهداری و حفظ جنگل یك وظیفه ملی است و امروزه با ثبت جنگل های هیركانی در لیست یونسكو این وظیفه سنگین تر از همیشه بر دوش ماست. نباید از یاد برد كه توجه به آموزش در این حوزه از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد. آشنا كردن عموم مردم با اهمیت این جنگل ها و راهكارهای ممانعت از گسترش صدمه ها نیازمند تلاش همه رسانه ها بخصوص رسانه ملی است. بدون شك انتظار از مسئولان ذیربط برای تلاش بیشتر و جلب مشاركت كارشناسان خبره و سازمان های مردم نهاد در حراست از این اكوسیستم پرارزش و ممانعت از فعالیت سودجویان و قانون شكنان در عرصه های جنگلی، خواسته بزرگی در مقابل اهمیت جهانی جنگل های هیركانی نیست.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب