از آسیاب های آبی مناطق كویری كشور چه خبر بعلاوه عكس
سفرگو: یك فعال میراث فرهنگی و گردشگری ابراز امیدواری كرد با مرمت و بهسازی آسیاب های آبی در كویر ایران بتوان شاكله این بناهای چند صد ساله را حفظ كرد تا نسل های آینده این هنر مردمان دیار را ببینند و قدر این میراث باارزش را بدانند.
محسن هادی طحان زواره از فعالان میراث فرهنگی و گردشگری كه پدر و نیاكانش آسیابان بوده اند، درباب آسیاب های آبی مناطق كویری ایران به خبرنگار ایسنا، اظهار داشت: آسیاب های آبی تنوره ای این سازه های حیاتی كه قدمت آن به صدها سال می رسد، بیشتر در نواحی كویری بصورت متوالی و دركنار جوی آب قنات و چشمه های دائمی راه اندازی می شده است، چونكه نیروی محركه سنگ آن همان فشار آب تنوره بوده كه سنگ را به حركت در می آورده است.
وی اضافه كرد: آسیاب های آبی یزد، زواره اصفهان و اشكذر نیز بصورت تنوره ای و در كنار جوی آب قنات راه اندازی شده است.
به گفته هادی طحان، بعضی از آسیاب ها در كنار آبشارهای دائمی راه اندازی می شده است؛ مثل آسیاب های آبی شوشتر و تعدادی در شمال كشور كه با وجود ریزش و فشار مستقیم آبشار دیگر تنوره احتیاج ندارد. این بناهای باارزش كه در تهیه نان مردم نقش بسزایی داشته است، در گذشته ای نه چندان در حال كار بوده و آسیابانی نیز همانند دیگر حرفه ها رونق داشته است و آسیاب حدودا شبانه روز كار می كرده و آسیابان در آن حضور داشته است.
این فعال میراث فرهنگی و گردشگری با اشاره به وجود ۶ آسیاب آبی در شهر زواره اصفهان در قدیم اظهار داشت: قدمت این بناهای به دوره صفویه می رسد. متاسفانه از آسیاب اول و دوم اثری جز آسفالت خیابان باقی نمانده است و چهار باب آن امروزه بصورت مخروبه درآمده است كه امید به مرمت و بهسازی وجود دارد.
هادی طحان در ادامه اظهار داشت: حدود ۴۵ سال پیش ۴ آسیاب از ۶ آسیاب آبی زواره فعال بوده است كه متاسفانه بتدریج با ورود موتورهای دیزل و سپس برق، دیگر صدای چرخش آرام سنگ و زنگول های كه با تكه چوبی به سنگ آسیاب متصل بود، به گوش نمی خورد و این بناها در سكوتی غم انگیز بسر می برند و امید است كه بزودی این چهار آسیاب نیز از سكوت و فراموشی درآید.
وی ادامه داد: امروزه بعد از ۴۵ سال غفلت از این بناها خوشبختانه یكی از این آسیاب ها كه ششمین و آخرین آسیاب شهر بوده، بدست مالك آن (آقای ایزدی) در حال مرمت است. این بنای باارزش نخستین آسیاب از سمت اردستان است كه به آسیاب ششم (خان) معروف بوده و خوشبختانه بخاطر دور بودن از دست تخریب گران، حدود ۸۰ درصد ساختمان بنا سالم بود و در حال مرمت است.
هادی طحان با اشاره به خاصیت های این آسیاب ها و با بیان این كه بطور كلی این آسیاب های آبی از دو قسمت اصلی تشكیل شده است، به تنوره آسیاب و ساختمان آسیاب اشاره نمود و اظهار داشت: تنوره استوانه ای با عمق حدودا ۴ تا ۵متردر داخل زمین از جنس ساروج ساخته شده است. آب از جوی فرعی قنات به تنوره وارد می شده است و آب اضافی بعد از سرریز به جوی برمی گشته است. در واقع این تنوره در حكم یك منبع انرژی برای چرخاندن سنگ آسیاب بوده است.
این فعال میراث فرهنگی و گردشگری افزود: انتهای تنوره سوراخی وجود دارد كه آب با فشار از آن خارج می شده و به پره های چوبی متصل به سنگ به هدف خوردن كرده و سنگ روین و بالایی را به طور افقی می چرخانده است. در واقع سنگ زیرین ثابت بوده و وسط سنگ رویین چوب گردی وجود داشته كه از داخل سنگ زیرین عبور می كرده است. در انتهای چوب پره هایی مانند توربین نصب شده و بعد از برخورد آب با فشار سنگ رویین به حركت در می آمده است.
وی اشاره كرد: آسیاب های آبی زواره حدودا یك مجموعه بوده كه شامل باغچه برای كشت و كار
اتاق نگهداری گندم و آرد، طویله یا اتاقی جهت نگهداری طیور یا گاهی دام، اتاق دیگر جهت استراحت و نشیمن گاه و همین طور سردر و اتاقكی در ورودی آسیاب جهت مشتری جهت انتظار بوده است.
به گفته وی، یكی دیگر از اتاق ها مطبخ آسیاب استد كه در آن تنوری بوده كه با دسترس بودن آرد گندم و هیزم، هموار نان تازه در آسیاب ها پخت می شده است.
هادی طحان اضافه كرد: پدرم( از آسیابان قدیمی شهر زوار) می گفت در آسیاب همیشه نان و بیشتر نان تازه و داغ وجود داشت، چونكه دستمزد خردكردن گندم یا جو، درصدی از آرد بود(حدود یك دهم) كه آسیابان از روی آرد برمی داشت و این دستمزد آرد در منطقه زواره به "تِقز" (teghz) معروف بوده است و این پخت نان در مطبخ و تنور آسیاب ها و گاهی فروش نان ها، هسته اولیه نانوایی های عمومی را در شهر و روستاها تشكیل داده است و بدین جهت است كه بیشتر آسیابان ها بعد از توقف و تعطیلی آسیاب های آبی به شغل نانوایی روی آوردند و پیدایش این حرفه ریشه در آسیاب های آبی دارد.
به گفته وی، مهمترین مكان آسیاب كه از همه اتاق بزرگتر است و در انتهای آسیاب و روبروی درب در گودترین جا قرار دارد، در زواره به صفه سنگ مشهور است. در این صفه دلو چوبی مخروطی شكلی بود كه گندم داخل آن می ریختند و گندم بوسیله ناودان چوبی به وسط سنگ ها هدایت می شد و آرد آن از كنار سنگ به محوطه دور سنگ ریخته و جمع آوری می شده است.
هادی طحان افزود: در صفه سنگ، اهرم های چوبی نگه دارنده و متوقف كننده سنگ و الات اصلی خرد كردن گندم و كنترل دریچه ورودی آب و سرعت سنگ وجود داشته است.
این فعال میراث فرهنگی و گردشگری اضافه كرد: آسیاب های آبی زواره سه آسیاب دیگر نیز قابل مرمت است؛ بخصوص آسیاب سوم كه در كنار بلوار ورودی شهر واقع شده كه سال ها حسین هادی طحان آسیابان آن بود و این بنا را جهت نزدیكی و دسترسی سهل می توان مرمت كرد.
وی با اشاره به افزایش ورود توریست و مسافر به شهر تاریخی زواره در سال های اخیر آمار ابراز امیدواری كرد مسئولین میراث فرهنگی شهرستان اردستان، "مالكیت خصوصی و نبودن مالك و رها كردن " را بهانه نكنند و با مرمت و بهسازی، حداقل شاكله این بناهای چند صد ساله حفظ شود تا نسل های آینده این هنر مردمان دیار را ببینند و قدر دانند.
پره های چوبی كه مانند توربین در آسیاب آبی عمل می كرده است
منبع: سفرگو
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب