آفتی در پشت پرده مرمت گردشگر پسندانه
به گزارش سفرگو یک کارشناس و مرمتگر، مرمت «توریست پسندانه» را آفتی برای آثار تاریخی دانست و با اعتقاد بر اینکه بنای تاریخیِ اصیل به بزک کردن نیاز ندارد، این نکته را متذکر شد: نگاه مادی به میراث فرهنگی و بناهای تاریخی سیطره پیدا کرده است.
سیامک علیزاده ـ مرمتگر آثار، بناها و اشیای تاریخی و استادیار دانشگاه ـ در گفت و گو با ایسنا، درباره وضعیت مرمت بناهای تاریخی در ایران، بیان کرد: در حال حاضر وضعیت مرمت به سبب گسترشی که در زمینه های در رابطه با آن صورت گرفته، پیچیده شده است. یکی از آنها توسعه میراث فرهنگی است که ابتدا یک سازمان کوچک بوده و بعدها به وزارتخانه تبدیل گشته و بخش های دیگری نیز به آن اضافه شده است. در حقیقت اگر اغتشاشی در زمینه مرمت وجود دارد به عملکرد خود ما باز می گردد. اگر اصول مرمت بر طبق یک چارچوب درست، شایسته سالاری و برنامه ریزی طولانی مدت انجام می شد شاید به این وضعیتی که الان به آن گرفتار هستیم، نمی رسیدیم. به هر حال این اغتشاش کم و بیش وجود دارد و اگر حوزه مرمت را لطمه شناسی نماییم و برای آن راه کار ارائه دهیم، می توانیم به وضعیت مطلوبی دراین زمینه برسیم.
هرچه زودتر کمیته ای از کارشناسان مجرب تشکیل شود
او درباره عواملی که سبب اغتشاش در مرمت می شوند نیز اظهار داشت: ریشه برخی از این نارضایتی ها در مرمت به این مساله بازمی گردد که قبلا شیوه هایی برای مرمت در ایران داشتیم که امروز این شیوه ها کمرنگ و یا کنار گذاشته شده اند. در گذشته برای انجام یک طرح ویژه مرمتی، یک مرمت گر حرفه ای در محور آن پروژه قرار می گرفت و برخی از کارشناسان رشته های مختلف، مانند باستان شناس، معمار سنتی، عکاس، نقشه بردار و … زیر نظر او همکاری می کردند. پس از تشکیل این تیم، برمبنای شرایط بنا و لطمه هایش، طرح مرمتی برنامه ریزی شده و زیر نظر یک کمیته فنی مرمت انجام می شد. بدین سبب اشتباهات کم تری در روند پروژه های مرمتی اتفاق می افتاد.
علیزاده با اشاره به اینکه مرمت یک پروسه کند و طولانی مدت است، اضافه کرد: مرمت این روند آهسته را می طلبد؛ چونکه امری حساس است و به سبب نوع رویکرد و تخصصش با مقوله تعمیر کردن متفاوت می باشد. بنا بر این شخص مرمتگر باید فردی شایسته و توانا در این عرصه باشد. همین طور نسبت به تحویل آثاری که برای مرمت به دست شرکتها یا اشخاص حقیقی سپرده شود، باید خیلی دقیق و حرفه ای عمل کرد.
این کارشناس مرمت از دیگر عواملی که سبب ایجاد اغتشاش در مرمت می شود، نوع قرارداد های پروژه های مرمتی دانست و اظهار نمود: هم اکنون قراردادهای مرمتی معایب و محدودیت هایی دارند و برمبنای آن، شخص حقیقی یا شرکت طرف قرارداد به خاطر منافع خودش کار را بدون رعایت اصول دقیق مرمتی سریع تمام می کند. این میان، بطور معمول نظارت سخت گیرانه و درستی هم بر اقدامات این پیمانکاران صورت نمی گیرد.
علیزاده با اشاره به اینکه کارشناسان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نقش مهمی در نظارت بر پروژه های مرمتی دارند، اضافه کرد: این کارشناسان ابتدا باید پروژه های مرمتی را لطمه شناسی و تک تک عواملی را که سبب اغتشاش در این عرصه می شود، بررسی و شرایط پروژه را تضمین کنند، اما هم اکنون هیچ برنامه مدونی در این عرصه نداریم، در صورتیکه نیاز است در نوع قراردادهای مرمتی، انتخاب کارشناسان یا مرمت گران، بودجه مرمت و انتخاب مدیریت هایی که در لایه میانی میراث فرهنگی قرار دارند، تجدید نظر شود.
او همین طور اشاره کرد: تمام گزارش ها و اقدامات مرمتی که تا الان انجام شده است، باید مورد بازنگری قرار گیرند و اگر نیاز به اصلاح دارند، باید این کار صورت گیرد. حوزه میراث فرهنگی موقعیت خطیری دارد و اگر یک اشتباه در مرمت صورت گیرد، برگشت پذیر نیست. به نظرمی رسد وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باید هر چه زودتر کمیته هایی از کارشناسان مجرب در تمام حوزه های مرمتی تشکیل دهد تا قوانین درستی در این عرصه تدوین، تصویب و اجرا شود.
از استادکاران بازنشسته غافل نشوید
علیزاده در ادامه به جایگاه استادکاران و پیشکسوتان مرمت پرداخت و درباره تأثیر حضور آنها در این عرصه، اظهار داشت: یکی از اشتباهات در سیاست گذاری و مدیریت ها، کنار گذاشتن استادکاران پیشکسوتِ مرمت، عتیقه شناس و معماری است. نباید از استادکاران بازنشسته غفلت کرد و آنها را به فراموشی سپرد، باید در حوزه آموزش، ارائه طرح ها و تدوین مقررات از تجارب و دانش آنها استفاده نمائیم. میراث فرهنگی می تواند در یکی از مکان هایی که دارد اتاق فکری دایر کند و زمانی که این استادکاران بازنشسته می شوند، آنها را به این اتاق های فکر دعوت کند و از دانش و تجربه شان استفاده نماید. البته منظور فقط استادکاران تحصیلی نیست و باید از تجربه استادکاران سنتی و تجربی هم در شهرهای مختلف نیز بهره برد و برای آنها نیز احترام قائل بود. دانشجویان و فارغ التحصیلان مرمت بااینکه دروس دانشگاهی این رشته را خوانده اند، اما در کار عملی خیلی ضعیف هستند، بدین سبب بهتر است برخی از آنها که تمایل دارند زیر دست این استادکاران سنتی کار کنند تا تجربه عملی هم به دست آورند. این شاگردی کردن زیر نظر استادکاران سنتی باید بعدها برای آنها امتیاز آور شود.
این استاد دانشگاه افزود: تمام رموز و اسرار مرمت های سنتی در گذشته را باید حفظ و ثبت کرد، برای این کار باید به استادکاران پیشکسوت احترام گذاشت و از مهارت آنها استفاده نمود. در کشور ژاپن برای حفظ اصالت بناها و مرمت مطلوب، استادکاران سنتی را حفظ و تکریم کرده اند و شاگردانی در اختیار آنها گذاشته اند تا تجربه آنها بصورت نسل به نسل منتقل شود. آنها به این درک رسیده اند که از دست دادن استادکاران سنتی به مثابه از دست دادن تمام دانش و تجربه ای است که از گذشته تا امروز در مرمت به دست آورده اند. یادم هست مرحوم دکتر آیت الله زاده شیرازی ـ معمار و مرمتگر و از بنیان گذاران سازمان میراث فرهنگی ـ وقتی بازنشسته شد، اتاقی در عمارت مسعودیه در اختیار گرفت تا این بنا را مرمت کند و در آن زمان در انزوا به سر می برد. بعد از بزرگ داشتی که برای او برگزار کردند تازه یادشان افتاد که از تجارب و مهارت های ایشان استفاده کنند، اما خیلی دیر شده بود و همان موقع فوت کردند. این اتفاق باید درس عبرتی باشد و نباید بگذاریم مشابه آن برای استادکاران دیگر تکرار شود.
تفکر خطرناکِ مرمت های گردشگر پسندانه
علیزاده همین طور مرمت «توریست پسندانه» را آفتی برای آثار تاریخی دانست و اظهار نمود: هم اکنون نگاه مادی به میراث فرهنگی و بناهای تاریخی سیطره پیدا کرده است. حکمت، رازها و خاصیت تاریخیت آثار درحال فراموشی هستند. این روزها برخی مرمت ها با نگاه توریستی، زیباسازی و تصنعی انجام می شود و این آفتی برای این حوزه است. این درحالی است که باید در کنارِ حفظ اصالت، اصول و شیوه های مرمتی، به فکر درآمدزایی هم باشیم و نرخ ورود و هزینه کرد گردشگران را افزایش دهیم. این یک چرخه است و اگر به درستی، تعادل در آن ایجاد شود، هر درآمدی که از گردشگری حاصل شود به حفظ و مرمت میراث فرهنگی کمک می نماید.
او اضافه کرد: بعضی ازکشورهای همسایه را می بینیم که در زمینه گردشگری فعال می باشند، برای تامین نیازهای گردشگران اقامتگاه، هتل و رستوران تأسیس می کنند و در عین حال از آثار و بناهای تاریخی خود محافظت می کنند. ما با همین تأثیرپذیری و بدون هیچ برنامه ریزی و مطالعات دقیق، پا در این راه می گذاریم و خیلی از بناهای تاریخی را با نگاه توریستی و مادی مرمت می نماییم. درحالی که یک اثر تاریخی برای مرمت به زیباسازی و حالت نمایشی نیاز ندارد و برای جذب گردشگران، نوسازی و زیباسازی بناهای تاریخی اصلا هدف نیست. برای یک توریست دیدن کهنگی ها و شواهد تاریخی بناها حائز اهمیت می باشد و اصلا به همین دلیل مقصد گردشگری اش را انتخاب می کند. هم اکنون به بهانه مرمت و زیباسازیِ تصنعی، شواهد تاریخی و هویت بناها را از بین می بریم، این تفکر خطرناکست و باید کنترل و مهار شود تا تعادل حفظ شود.
علیزاده همین طور اظهار داشت: در کشورهای اروپایی مانند «ونیز» ایتالیا شاهد بودم که دیوارهای بناها، مجسمه های تاریخی و نقش برجسته ها ریخته شده و یا خیلی کهنه بودند، اما مرمت نمی شدند، علت را که جویا شدم، پاسخ این بود که مردم از سراسر دنیا برای دیدن همین شواهد تاریخی می آیند و ضرورتی ندارد همه خرابی های یک بنای تاریخی را بپوشانیم. بعضی مواقع ریختگی ها و لطمه های آثار تاریخی زیباست و ترجیحا همان خاصیت نیاز به حفاظت دارد و نه مرمت. البته در مواقعی به مرمت اضطراری نیاز می شود که باید در این نوع مرمت به بهترین وجه از بنا نگهداری شود.
بنای تاریخی اصیل به بزک کردن نیاز ندارد
این کارشناس مرمت بر ضرورت حفظ اصالت و هویت بناهای تاریخی در حین تغییر کاربری آنها، اصرار کرد و اضافه کرد: اگر یک بنا برمبنای کاربری که از قبل داشته بتواند به حیات خود ادامه دهد باید همان کاربری ابقا شود، اما اگر کاربری آن در زمان معاصر جواب نمی دهد باید با مطالعات دقیق، کاربری جدیدی برای آن در نظر بگیریم که متجانس با بنا باشد، نه اینکه کاربری ایی به بنا تحمیل نماییم که با ظرفیت آن تناسبی ندارد. در این نوع مرمت باید تمام لایه های تاریخی بنا حفظ شود و به یاد داشته باشیم که بنای تاریخی اصیل به بزک کردن نیاز ندارد.
او افزود: در حقیقت حفظ اصالت اثر از اوجب واجبات است. این اصالت می تواند در شواهد تاریخی، فنون، مصالح و سازه و مکان و پیرامون بنا جلوه گری کند و این عوامل نباید دستخوش تغییرات و لطمه شود. بنای تاریخی نیازی به الحاقات جدید ندارد و باید الحاقاتی که متعلق به خودش است، حفظ شود. به صورتی لازم است در مرمت، میراث ملموس بنای تاریخی در کنار میراث ناملموس آن حفظ شود.
علیزاده در ادامه این گفت و گو درباره رویه کاری صندوق احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی در حفظ، مرمت و تغییر کاربری بناهای تاریخی، اظهار نمود: ایده این طرح خیلی خوب بود و واقعا جای آن در میراث فرهنگی خالی بود و در مرمت به آن نیاز داشتیم، اما به مرور زمان این صندوق هم در چرخه ای قرار گرفت که سود و نفع اقتصادی در آن غالب شد. در این پروژه ها با عنوان اینکه حضوربخش خصوصی بیشتر شود و از سرمایه های آن استفاده کنند، در برخی از تغییر کاربری ها اصول مرمتی را زیر پا می گذارند، در صورتیکه نباید این اتفاق رخ دهد و در کنار توجه به بخش خصوصی و جذب سرمایه گذاران باید به اصول و شیوه های درست مرمت پایبند باشیم و از آن عقب نشینی نکنیم. از طرفی، باید انتخاب بخش خصوصی با حساسیت و دقت لازم صورت گیرد.
سود اقتصادی یا حفظ بنای تاریخی؟
او با طرح این پرسش که آیا سرمایه گذار به مقوله میراث فرهنگی علاقه دارد و یا فقط به فکر جیب خودش است؟ اظهار داشت: سرمایه گذاران این حوزه علاوه بر سود اقتصادی خود باید به این حوزه علاقمند و دلسوز آن باشند. از سویی، نباید نظر سرمایه گذاران در مرمت غالب شود، بلکه با سختگیری و جدیت باید بر عملکرد و تعهد آنها بر محتوا و فیزیک بنا نظارت شود. منظور این است که دراین زمینه هم مرمت فیزیکی بنا اهمیت دارد و هم نوع کاربری و محتوایی که به بنا می دهند؛ چونکه اگر نوع کاربریِ و ارائه محتوای ضعیف و یا اشتباهی به بنا بخشیده شود، به اعتبار آن بنا و در کل مقوله میراث فرهنگی لطمه زده خواهد شد.
این پژوهشگر حوزه مرمت افزود: در امتداد تغییرکاربری ها، رستوران ها و هتل های بسیاری در بناهای تاریخی تولید شده اند. در این نوع کاربری ها به سبب کارهای آشپزی و آبریزهایی که در بنا به وجود آمده است، لطمه های زیادی به بنا وارد می شود، یا ممکنست کاربری جدید بیش از توانایی بنا باشد و سبب لطمه به آن شود. در چنین مواردی میراث فرهنگی موظف است با کارشناسان ناظر و قدرتمند جلوی چنین عملیاتی را بگیرد و یا چاره ای را پیشنهاد بدهند. به نظرم این مساله هم اکنون نیاز به تجدید نظر دارد و باید این روند از نظر کیفی و کمی بررسی شود. بااینکه فکر می کنم ما از نظر کمیت بیشتر پیشرفت کرده ایم تا کیفیت و هم اکنون پس از گسترش و توسعه پروژه های مرمت حالا به نقطه ای رسیدیم که باید به کیفیت های مرمت هم دقت کنیم.
لزوم شفاف سازی در پروژه های مرمتی
علیزاده با اشاره به اینکه باید استراتژی بلندمدت و میان مدت در مرمت تدوین شود، اظهار نمود: سرعت و شتابی که در مسائل توسعه شهری و طرح های تفصیلی داریم باید کنترل شود. وقتی یک پروژه مرمتی را اجرا می نماییم نباید خیلی سریع عمل نماییم، این امرباید همراه با تفکر و مطالعه باشد. باید از کارشناسان این حوزه مشورت بگیریم و دیدگاه های مختلف را در نظر داشته باشیم، نه اینکه مخفیانه یک پروژه مرمتی بدون هیچ خبر و گزارشی صورت گیرد. در ضمن با انعکاس اخبار و گزارش های پروژه های مرمتی می توان از تجربه و نظرات کارشناسان دیگری هم بهره برد و این پروژه ها را نقد علمی کرد. کارهای مرمتی نظامی و امنیتی نیستند که حتما محرمانه انجام شوند.
او اضافه کرد: جالب است «مجسمه داوود میکل آنژ» در رم، در معرض عموم مردم توسط کارشناسان مربوطه پاکسازی و مرمت شد و این یعنی شفافیت و دموکراسی در زمینه میراث فرهنگی و مرمت. جای تعجب است که در ایران مرمت بیشتر بناهای تاریخی محرمانه انجام می شود، به عنوان مثال اگر من بخواهم به عنوان یک کارشناس مرمت در کارگاهی حضور داشته باشم، اجازه ورود ندارم، مگر آن که نامه ای از جانب دانشگاه یا میراث فرهنگی داشته باشم.
علیزاده همین طور در اختتام اشاره کرد: "حفظ اصالت" یک اثر تاریخی چه بنا و چه بافت قدیمی شهر خیلی اهمیت دارد و باید در اولویت بالایی قرار گیرد. باید کارشناسان متخصص برای تمام پروژه های مرمتی نظارت کنند و عملکرد آنها را تضمین کنند. اگر این عامل مهم در مرمت را در نظر بگیریم، خود به خود اصول دیگر به درستی شکل می گیرند.
منبع: safargoo.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب