سفرگو گزارش می دهد؛
اندرونی خانه خان خوراسگان در معرض تخریب کامل
سفرگو: اصفهان خانه «عطایی و ربی» به عنوان اندرونی خانه خان خوراسگان شناخته می شود و بااینکه بیش از دو دهه است که نیمی از آن توسط شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان خریداری شده، ولی تا حالا ازسوی این دو نهاد اقدامی برای احیاء این خانه و سایر خانه های مجموعه‌ی خان انجام نشده و همین موضوع روند تخریب این بافت باارزش را افزایش داده است.
علی برهانی رارانی، دانش آموخته کارشناسی ارشد باستان شناسی، پژوهش های مهمی را درباره ی مجموعه خان خوراسگان به انجام رسانده که یکی از آنها «خانه عطایی و ربی» است. وی در گفت و گو با ایسنا و در توضیح خانه هایی که با عنوان مجموعه خان خوراسگان شناخته می شوند، بیان نمود: در اسناد اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان و در بافت تاریخیِ خوراسگان که ۲۲ هزار مترمربع وسعت دارد، از ۹ خانه تاریخی به اسامی خانه های «سعیدیان»، «نادری»، «رسول حسینی»، «حسن حسینی»، «محمدی»، «صدری»، «کمالی»، «آرایی» و «عطایی و ربّی» نام برده شده است. البته تعداد خانه های موجود در بافت تاریخی خوارسگان بسیار بیشتر است، اما این ۹ خانه، مشخص و ثبت شده اند.
او اضافه کرد: برخی از این خانه ها در اختیار مالکان خصوصی قرار دارد و برخی نیز دارای مالکیت مشترک بین شهرداری خوراسگان، اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان و همین طور مالکان خصوصی است.
برهانی با اشاره به اینکه مجموعه خانه های ذکر شده با عنوان مجموعه خان خوراسگان نیز شناخته می شوند، اظهار داشت: برخی، علت این عنوان را به «باقرخان خوراسگانی» نسبت می دهند که از حاکمان اواخر دوره زندیه بوه است و حتی چند روز نیز خودرا پادشاه ایران خواند، اما واقعیت جز این است و دلیل نامیدن این مجموعه خانه ها با عنوان خانه خان خوراسگان به حضور خان های محلی بازمی گردد که یکی از آنها «محمدعلی خان امین الرعایا» بود که با ظل السلطان، حاکم اصفهان ارتباط داشته و احیانا لقب خان را نیز از او گرفته است.
او افزود: این فرد واسطه بین ظل السلطان با مردم بود و از میان ۹ خانه ای که نام برده شد حداقل ۴ خانه ی «آرایی»، «رسول حسینی»، «عطایی و ربی» و همین طور «خانه صدری» که در گزارش اداره کل میراث فرهنگی استان نیز آمده، متعلق به «محمدعلی خان امین الرعایا» بوده اند.
خانه سیدرسول حسینی
این دیرینه شناس تاکید کرد: خانه سیدرسول حسینی که یکی از بزرگ ترین و زیباترینِ این خانه ها و تحت مالکیت مشترک شخصی و میراثی است، بخش های مختلفی مانند سردر، سنگر، هشتی، اتاق ارسی دو رو، اتاق پنج دری آیینه کاری، باغ، اتاق تابستانی، برج های نگهبانی و «گاوچاه» دارد. مهم ترین بخش این خانه و باغ سه هزارمتری، اتاق پنج دری آیینه کاری و اتاق ارسی دو رو است.
او افزود: از همان ابتدا با عبور از ساباط منتهی به این خانه و مشاهده سردر آن، هر بیننده ای متوجه می شود که مقرر است با خانه ای باشکوه روبه رو شود. بعد از عبور از هشتی و دالان به حیاط خانه می رسیم. اتاق ارسی دورو، در مرکز آن، دارای یک ارسی پنج دری گرانبها و نقاشی های نفیس قاجاری و به ویژه یک حوض سنگی از جنس مرمر است. زیبایی این اتاق به حدی است که با وجود ریزش قسمتی از سقف و سرقت تعدادی از نقاشی های آن، هنوز شکوه خودرا حفظ نموده است. جالب این که این ارسی به طرف بخش دیگری از خانه باز می شده و الان مسدود و جدا شده است.
برهانی یادآوری کرد: بخش دیگر، اتاق زیبای پنج دری آیینه کاری است. در این اتاق تصاویر شخصیت هایی نقاشی شده که بگفته برخی پژوهشگران، تصویر باقرخان خوراسگانی» است. اما این نقاشی ها، تصویری از «محمدعلی خان امین الرعایا» و «ارباب محمدکریم»، از خان های قریه خوراسگان در دوره قاجار است. مطلبی که با عنایت به پژوهش های نادرقلی نادری رارانی، درست به نظر می آید و نمی توان آنها را تصاویر باقرخان دانست.
او توضیح داد: در باغ این خانه، یک اتاق تابستانی مخروبه قرار گرفته است. در پایان این اتاق، شومینه ای گچ بری شده و زیبا خودنمایی می کند؛ اما دو برج این باغ نیز وضع خوبی ندارند. یکی از آنها در آستانه فروریختن است و قسمتی از آن توسط شهرداری مرمت شده و دیگری نیز حال خوشی ندارد. پشت یکی از این برج ها گاوچاهی قرار گرفته است که به دلیل ریختن آوار دیوارها، قابل مشاهده نیست.
خانه های سعیدیان، کمالی، و محمدی
این دانش آموخته کارشناسی ارشد دیرینه شناسی خاطرنشان کرد: خانه دیگر که در زیر ساباط کوچه خان قرار دارد، «خانه سعیدیان» است. خانه ای کوچک که با وجود مرمت ناشیانه آن، هنوز زیبایی خودرا حفظ نموده است. این خانه که در تملک اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوده و برای اسکان کارمندان آن سازمان در نظر گرفته شده است. شومینه ای زیبا در یکی از اتاق های این خانه وجود دارد.
او با اشاره به اینکه خانه دیگری که روبه روی خانه سعیدیان قرار گرفته، «خانه کمالی» است، بیان نمود: این خانه، نیمه مخروبه و تحت مالکیت اداره کل میراث فرهنگی استان است. اتاق ها، پنجره ها و ایوان زیبا و بلند آن شکوهی دیرینه را به معرض نمایش گذاشته است. با این وجود قسمتهایی از این خانه بطورکامل تخریب شده و سایر بخش ها نیز فاصله ای تا ریزش کامل ندارد.
برهانی رارانی ضمن اشاره به خانه محمدی، اضافه کرد: در سمت راستِ خانه سعیدیان نیز خانه ای قرار گرفته که با نام «خانه محمدی» ثبت شده و با وجود پیگیری های زیاد مشخص نشد مالک فعلی این خانه چه کسی است؛ اما بنا بگفته اهالی محله، زیبایی این خانه کمتر از سایر خانه ها نیست و از آنجاییکه کسی در آن زندگی نمی کند، سرنوشتی مشابه با خانه کمالی برای آن دور از انتظار نیست.
خانه های صدری، و آرایی
برهانی افزود: خانه پنجم که یکی از زیباترین و ناشناخته ترین خانه های این بافت تاریخی به حساب می آید، «خانه صدری» است. بادگیرها، کتیبه های اشعار و تزئیناتی مانند مقرنس کاری از خاصیت های این خانه تاریخی است.
این دیرینه شناس توضیح داد که اگر بخواهیم دیگر خانه های این بافت تاریخی را بشناسیم، باید کمی آن سوتر و به نزدیکی مسجد گلزار خوراسگان برویم؛ جایی که یک هشتی و ساباط و چندین باب خانه قرار دارد.
او سپس اظهار داشت: نخستین خانه، «خانه آرایی» است؛ خانه ای که زیباترین بخش های اسرارآمیز این بافت تاریخی در آن به چشم می آید.
برهانی اضافه کرد: اندک تصاویری که از این خانه در دست است، شکوه بی نظیر آنرا به نمایش می گذارد. این خانه از قسمت های مختلفی از جمله، گاوچاه، دیوان خانه، شربت خانه، مطبخ، حوائج خانه و عمارت تشکیل شده است. اما زیباترین بخش های آن در بخش «عمارت» این خانه قرار دارد. ارسی گل و ارسی نقش دو بخش درخشان این خانه و دارای زیباترین تزیینات معماری ایرانی است. نکته جالب توجه در ارسی گل، نقاشی داستان های ایرانی است که در مقرنس های آن تصویر شده است.
این دانش آموخته کارشناسی ارشد دیرینه شناسی بیان نمود: هر ضلع عمارت خانه آرایی، یکی از این شاهکارهای معماری و هنری قرار دارد؛ یک طرف آن ارسی گل، طرف دیگر ارسی نقش و دیگرسو ارسی دوروی خانه سید رسول حسینی قرار دارد و در ضلع آخر ایوان بادگیر خانه صدری وجود داشته است. این خانه ها طی سالهای گذشته با دیوارکشی از یکدیگر جدا شده اند.
او افزود: اگر باز به هشتی و ساباط قسمت شمالی برگردیم. جایی که یکی از درهای واقع در آن، ما را به یک محوطه باز هدایت می کند که روزگاری بخش انبار و کارگاه قالی بافی خان در آن قرار داشته است، اما با وجود تخریب های سالهای اخیر هنوز نشانه هایی از گذشته را در خود دارد.
خانه های نادری و سیدحسن حسینی
برهانی به دو خانه ی دیگر از مجموعه خان خوراسگان اشاره کرده و اظهار داشت: دو در دیگر اما ما را به خانه هایی می برد که با نام خانه های «نادری» و «سید حسن حسینی» شناخته می شود. این دو خانه که در گذشته یک خانه واحد را تشکیل می داده اند، تحت مالکیت مشترک اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و مالک خصوصی قرار دارد و از بخش های زیبایی تشکیل شده اند که اندک تصاویر موجود از آن، تأییدکننده این مورد است.
این دیرینه شناس تصریح کرد: خانه نهم و آخرین خانه که یکی از مهجورترین خانه های این بافت تاریخی محسوب می شود؛ «خانه عطایی و ربّی» است. درب این خانه، بیرون از ساباط و هشتی مورد اشاره قرار دارد. اطلاعات موجود از این خانه محدود به چند تصویر و چند نوشته خطی در پرونده های میراثی است.
خانه عطایی و ربی
او با اشاره به اینکه «خانه عطایی و ربّی» جزئی از ۴ خانه ای است که امروز خانه خان خوراسگان را ایجاد کرده است، بیان نمود: این خانه برمبنای سند ۷۹۵ مترمربع و برمبنای نقشه ۸۰۸ مترمربع مساحت دارد. خانه عطایی و ربی که تا کنون هیچ عکسی از آن منتشرنشده است بطور مشترک در اختیار مالکان خصوصی، شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان قرار دارد.
این دیرینه شناس افزود: شهرداری خوراسگان ۲ دانگ از این خانه را در دهه ۸۰ از خاندان عطایی خریداری کرد، یک دانگ توسط اداره کل میراث فرهنگی استان خریداری شد و ۳ دانگ نیز در اختیار مالک خصوصی یعنی خاندان ربی قرار دارد.
برهانی با اشاره به اینکه خاندان خان خوارسگان ۵ نفر بودند که سلسله وار قدرت داشته اند، خاطرنشان کرد: خان آخر که «میرزا فضل الله» است از طرف ظل السلطان به خان ملقب شد و بعنوان مهریه عروس وی در سند ازدواجش قسمتی از خانه آرایی ذکرشده که به دیوانخانه معروف است؛ ضمن این که وقتی از اندرونی صحبت می شود منظور همان «خانه عطایی و ربّی» است.
برهانی اظهار داشت: یکی از نکات جالب در «خانه عطایی و ربّی» که دو جبهه اصلی و حیاط مرکزی دارد، مدل کوچک تری از خانه بزرگ تر است، این است که دو اتاق آن سرتاسر دارای نقاشی هایی است که بعدها برای روشنایی بیشتر روی نقاشی ها با گچ سفید پوشانده شده و به این جهت این تزئینات سالم باقی مانده اند و این حیث مشابه خانه آرایی است.
او اضافه کرد: درحقیقت خانه آرایی دو قسمت خیلی مهم به نام «ارسی گل» و «ارسی نقش» دارد و قسمت های ریخته ی نقاشی هایش مشابه آن دو اتاق خانه عطایی و ربی است. همین طور عناصری مانند مطبخ، حوائج خانه و زیرزمین از قسمت های مهم این خانه است.
برهانی ضمن اشاره به لطمه های «خانه عطایی و ربی»، توضیح داد: خانه عطایی و ربی از همان دهه ۸۰ که یک دانگ آن توسط اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان و ۲ دانگ نیز توسط شهرداری خریداری شد، تا حالا بلاتکلیف باقی مانده است. این خانه اما بطورکامل رهاشده و الان در وضعیت نامناسبی قرارگرفته و از همه طرف مورد دستبرد قرار گرفته، ولی همچنان زیبایی خودرا حفظ نموده است.
این دیرینه شناس تاکید کرد: شرایط امروزِ خانه عطایی و ربی در حالیست که اگر این خانه و ۸ خانه ی دیگر و البته خانه های بسیارِ دیگری که در بافت تاریخی خوراسگان قرار دارند، موردتوجه قرار گیرند مجموعه بافتی شکل گرفته و حفظ خواهدشد که کمتر مانند آن در اصفهان باقی مانده است.
به گزارش سفرگو به نقل از ایسنا، همه تصاویر این گزارش در ارتباط با «خانه عطایی و ربی» یا همان اندرونی خانه خان خوراسگان است که توسط علی برهانی رارانی، دانش آموخته کارشناسی ارشد دیرینه شناسی عکاسی و برای اولین بار در این گزارش انتشار یافته است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب