سیستان و بلوچستان؛ دغدغه مرد خدا
گردشگری راه نجات سیستان و بلوچستان است، صنایع دستی را برند كنید
سفرگو: استان سیستان وبلوچستان به عللی چون خشكسالی شدید و بی توجهی دولت ها در گذشته وضعیت مناسبی ندارد و اهالی در محرومیت هستند، گردشگری و برند كردن صنایع دستی راهی برای نجات این استان است.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: محمد آسیابانی
در كتاب «عجایبنامه» محمد بن محمود همدانی، دو روایت مهم درباره سیستان و همین طور رود هیرمند وجود دارد. روایت نخست: «عجایب نهرها و چشمه ها، نهر هندمند: آبی ست به سیستان. از هزار جوی آب در آن درآید و زیادت نشود و هزار نهر از آن بیرون می آید. از حدِ غور آید، در بحیره ی زره می افتد. سی فرسنگ طول وی بُوَد و در آن ماهی بسیار بُوَد.»
روایت دوم: «عجایب اقالیم و بلاد؛ سیستان اقلیمی است بزرگ، جایی مبارك، پرنعمت. حدود وی از خراسان تا مفازه ی كرمان و تا بامیان. شهرهای نیكو چون غور واَسفِزار و بُست و زرنج و بزرگترین جوی آنجا نهر هندمند است. در بحیره زره آید و زره دریایی است كوچك سی فرسنگ گرد بر گرد وی و در آن ماهی باشد بسیار.» بله تاریخ سیستان تاریخ عجیبی است و شرایط امروز این استان هیچ شباهتی با تاریخ آن ندارد و شاید این روند تخریب از دوران قاجاریه شروع شده بود و برای این مساله شواهد تاریخی وجود دارد.
روایت مصائب استان سیستان و بلوچستان
در سفرنامه ادوارد براون با عنوان «یكسال در بین ایرانیان» داریم: «۱۸ ژوئن مطابق با ۸ شوال، امروز پس از ظهر افضل خان بلوچ یك بار دیگر به ملاقات من آمد و درخواست نمود كه سفارش نامه ای برای او برای دوستم میرزا حسن علی خان نواب كه در مشهد است بنویسم و پس از من تقاضا كرد كه با او به مشهد بروم و سپس از طریق قندهار و كلات ناصری به طرف مسقط الراس او بلوچستان بروم. افضل خان گفت من می دانم كه شما جهانگرد هستید و میل دارید كه سیاحت كنید و بلوچستان هم یك منطقه تماشایی است و در آنجا چیزهای جالب توجه را خواهید دید ولی بلوچستان ایران جای خوبی نیست و فقیر و ویران است در صورتی كه بلوچستان انگلستان برعكس جای خوبی است.»
پس از حكمیت گلداسمیت در منازعه میان ایران ناصرالدین شاهی و انگلستان، مرزهای استان سیستان و بلوچستان محدود شد و به سبب قرار گرفتن سرچشمه رود هیرمند در داخل خاك كشوری جدید به نام افغانستان، نظام آبیاری سنتی در این استان از بین رفت. استان سیستان و بلوچستان موطن دو قوم مهم سیستانی و بلوچ در تاریخ تمدن ایران است. همین طور این سرزمین یادآور كهن ترین تمدن های جهان (شهر سوخته) است. در منابع كهن از این سرزمین با عناوینی چون موطن جنگاروان و خردمندان و رادمردان یاد شده است. شاهد مثال این مدعا ابیاتی از شاهنامه فردوسی به این شرح است: «ز كوه و ز هامون بخوانم سپاه / سوی باختر برگشایم راه» و «از ایران و از زابل و نیمروز / همان كاردانان گیتی فروز». این ابیات البته مرزهای گسترده استان سیستان و بلوچستان در گذشته را نیز نشان داده است. همین طور در این متون از سیستان بعنوان انبار غله آسیا یاد شده است، این مساله از رونق كشاورزی و اشتغال بیشتر مردمان این دیار به این حرفه حكایت می كند.
روباه پیر و حكمیت گلداسمیت
متاسفانه بعد از حكمیت گلداسمیت در منازعه میان ایران ناصرالدین شاهی و انگلستان، مرزهای استان سیستان و بلوچستان محدود شد و به سبب قرار گرفتن سرچشمه رود هیرمند در داخل خاك كشوری جدید به نام افغانستان، نظام آبیاری سنتی در این استان از بین رفت. از آن تاریخ تابحال حكومت های وقت ایران نتوانسته اند از طرق دیپلماتیك حق این استان (و البته كل ایران) را از آب هیرمند دریافت نمایند و رفته رفته این استان به خشكسالی شدید مبتلا شد. دریاچه هامون یكی از بزرگترین دریاچه های آب شیرین در جهان، كه زمانی غذای خیلی از مردم را تامین كرد و همه چیز استان به آن وابسته بود، خشك شد و الان فقط گرد و غبار و شن های كف آن نوازشی به چشم های اهالی می دهد. این در صورتی است كه از نظر مواهب طبیعی و غنای سرزمینی این منطقه واقعاً از بهترین نقاط ایران بود و هیچكس در آن گرسنه نمی ماند.
پس از تسلط طالبان بر افغانستان، بیشترین كشتزارها و مزارع این كشور كه با آب هیرمند و سرچشمه هایش مشروب می شوند، به زیر كشت خشخاش رفت. صادرات تریاك و دیگر مواد افیونی به حدی سودآور شد كه ایالت متحده آمریكا نتوانست از آن چشم پوشی كند. حالا نیز با وجود دولت مردمی در افغانستان و حضور نیروهای بین المللی، كشت خشخاش به مقیاسی وسیع تر از دوران طالبان در این كشور انجام می شود. اولین مرز زمینی برای صادرات این خشخاش و مواد افیونی حاصل از آن بطور قطع مرز استان سیستان و بلوچستان ایران است. سادگی است اگر تاثیر این ترانزیت مخدر بر اهالی استان سیستان و بلوچستان را ناچیز بدانیم.
دغدغه مرد خدا
متاسفانه بعد از جریان خشكسالی گسترده در استان سیستان و بلوچستان دولت ها در ایران از دولت هویدا گرفته تابحال نسبت به این استان توجه چندانی نداشته اند. در خاطرات امیراسدالله اعلم بارها به اقدامات نابخردانه دولت هویدا اشاره شده. اعلم چون خود مدتی فرماندار سیستان بود و زمینهای زراعی داشت بارها در خاطراتش اعلام نوشته است كه برنامه ای كه دولت هویدا در پیش گرفته موجب خشكسالی و نابودی همه زیرساخت ها در سیستان دهه های بعدی می شود. حتی اعلم به این نكته اشاره می كند كه دولت هویدا اعلام نموده كه سیستان و بلوچستان به لحاظ اقتصادی درآمدی برای ایران ندارند بدین سبب مهم هم نیستند كه دولت برای آنها پول خرج كند.
در اوایل پیروزی انقلاب نیز امام خمینی (ره) با وجودیكه به نیاز شدید به حضور آیت الله خامنه ای در تهران داشت، به سبب اهمیت منطقه ماموریتی تاریخی به ایشان داد تا به آنجا رفته و دردها و مشكلات و حرف های مردم را مستقیماً بشنود. از آن دوران تابحال صرفاً تنها كسی كه مدام دغدغه این استان را داشته است مقام معظم رهبری حضرت آیت الله العظمی خامنه ای است. دوره تبعید ایشان در زمان ستمشاهی به استان سیستان و بلوچستان منشا خیر برای این استان شده است. در اوایل پیروزی انقلاب نیز امام خمینی (ره) با وجودیكه به نیاز شدید به حضور آیت الله خامنه ای در تهران داشت، به سبب اهمیت منطقه ماموریتی تاریخی به ایشان داد تا به آنجا رفته و دردها و مشكلات و حرف های مردم را مستقیماً بشنوند. بعدها نیز اگر دستور ویژه رهبری به اعطای تسهیلات برای پیشرفت این استان نبود، معلوم نمی شد كه خدای نكرده چه بلایی بر سر این منطقه می آمد. بگذریم.
متاسفانه كشاورزی و ماهیگیری و دامپروری در استان سیستان و بلوچستان تقریباً نابود شده است و خشكسالی بیداد می كند و مردم شریف این منطقه در محرومیت كامل هستند. در مقابل اما این استان به لحاظ میراث فرهنگی و باستانی غنی است. همین طور با عنایت به آنكه خیلی از روستاها و حتی شهرها بافت معماری سنتی خودرا حفظ نموده اند، می توانند بسیار مورد توجه توریستهای خارجی قرار بگیرند. بله این صنعت گردشگری است كه استان سیستان و بلوچستان را نجات خواهد داد. گردشگر ها به ویژه اروپایی ها عاشق بازدید از مناطقی مانند سیستان و بلوچستان هستند و باید از این فرصت در توسعه این استان پهناور محروم بهره برد. قدم نخست برای اینكار انتشار كتاب های مناسب برای شناخت هرچه بیشتر و بهتر پیشینه این استان است تا پتانسیل های گردشگری و صنایع دستی آن عیان شود.
معرفی یك كتاب
یكی از بهترین كتاب هایی كه در زمینه گردشگری و صنایع دستی استان سیستان و بلوچستان انتشار یافته «كشكول هنرها و صنایع دستی سیستان» نوشته ایرج شهامی پور است. این كتاب در سال ۱۳۹۶ با شمارگان هزار نسخه، ۱۷۰ صفحه و بهای ۱۴ هزار تومان توسط انتشارات ارسطو كه ناشری فعال در شهر مقدس مشهد است با همكاری مركز چاپ و نشر ایران در دسترس مخاطبان قرار گرفت.
اشاره شد كه سیستان به واسطه «شهر سوخته» از تمدن های كهن بشری است. همین طور این منطقه عزیز به كشاورزی و دامپروری و حتی ماهیگیری شهره بوده و از اینجا بعنوان انبار غله آسیا یاد می كردند. بنا بر این این سرزمین ثروتمند بوده و به سبب همین ثروت نیز زیرشاخه های فرهنگ نیز در آن رشد كرده اند. كتاب «كشكول هنرها و صنایع دستی سیستان» ۹ فصل دارد. در فصل نخست صنایع دستی در رابطه با آهنگری و كشاورزی و شرح داده شدند و این فصل مقدمه خوبی هم دارد درباره قدمت آهنگری در سیستان.
در فصل دوم بازی های فراموش شده و البته در حال فراموشی سیستان معرفی شده و نحوه انجام دادن آنها نیز شرح داده شدند. فصل سوم به پوشاك سیستان اختصاص پیدا كرده و در آن البته لباس بلوچی هم معرفی شده و نحوه دوخت آن نیز شرح داده شده است. لباس سیستانی و بلوچی به ویژه لباس خانم های این منطقه بسیار زیبا و در عین حال گرانبهاست. در فصل چهارم صنایع دستی سوزن دوزی منطقه معرفی گشتند. تصاویر مهمی از این هنر نیز در این فصل درج شده است.
فصل پنجم به سفالگری سیستان اختصاص پیدا كرده و فصل ششم درباره ماهیگیری در سیستان است. ماهی های دریاچه هامون از خوش خوراك ترین ماهی های منطقه خاورمیانه بودند و البته شهرتی هم در كشورهای منطقه داشتند. قدمت ماهیگیری در سیستان و صنایع مربوط به آن هم زیاد است. این قدمت مقدمه فصل ششم كتاب را تشكیل می دهد. انواع فنون ماهیگیری و همین طور قایق ها و لوازم های دستی كه با آن به سطح آب می رفتند، نیز در این فصل معرفی شده اند.
با توجه به بی میلی دولت ها به ساخت این منطقه تنها راهی كه نجات این استان پهناور را ممكن می شود و درآمد شایانی را نصیب اهالی و بومیان و همین طور دولت می كند مساله گردشگری می باشد و تبلیغ صنایع دستی این استان. فصل هفتم كتاب درباره وسایل سنتی تهیه و پخت نان در سیستان است. انواع آسیاب ها برای آرد كردن نان مثلاً آس دستی یا دستاس عرضه شدند و نویسنده تاریخچه خوبی از آنها عرضه كرده است. فصل هشتم به برخی دیگر از صنایع دستی سیستان اختصاص پیدا كرده مثل چگونگی توتن سازی پرده بافی دایره سازی، هاون، دوك نخ ریسی و...
و در نهایت فصل نهم كتاب به گردآوری قسمتی از اشعار و ترانه های محلی این منطقه اختصاص پیدا كرده است. كتاب البته بسیار جذاب است و بطور قطع ترجمه آن به زبان های اروپایی و انتشار در آن كشورها به خوبی می تواند در زمینه جذب توریست مفید باشد. می توان امیدوار بود كه اروپایی ها با مطالعه این كتاب وسوسه دیدن این سرزمین را هم پیدا كنند. البته كتاب به زعم راقم این سطور یك ضعف عمده دارد و آن نپرداختن به غذاهای محلی است. نوعی آبگوشت مقوی و لذیذ در این منطقه طبخ می شود كه بسیار می توان روی آن تبلیغ كرد. همین طور اهالی سیستان یك غذای مقوی و بسیار لذیذ به نام «كشك زرد» دارند كه شاهكاری است و طبخ آن هم استادی بسیار می خواهد. این غذا به قدری مقوی است كه در صورت مصرف آن در ظهر دیگر احتیاجی به شام نخواهید داشت.
این منطقه به شدت به انتشار كتاب هایی از جنس «كشكول هنرها و صنایع دستی سیستان» نیاز دارد. همانطور كه اشاره شد با عنایت به بی میلی دولت ها به ساخت این منطقه تنها راهی كه نجات این استان پهناور را ممكن می شود و درآمد شایانی را نصیب اهالی و بومیان و همین طور دولت می كند مساله گردشگری می باشد و تبلیغ صنایع دستی این استان. اگر اهالی و بومیان به دانش های مربوط به صنعت گردشگری مجهز شوند، بطور قطع می توانند پای توریست اروپایی را به آنجا بكشانند و همین طور می توانند صنایع دستی آنرا در سطح جهان تبدیل به برند كنند. همین طور نهادهایی مانند سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و دیگر ناشرانی كه در سطح جهان فعالیت دارند، باید به ترجمه و انتشار چنین كتاب هایی در كشورهای اروپایی اقدام نمایند. شاید جذابیت این كتاب ها گردشگر ها را مجاب به حضور و بازدید از منطقه كند. بجز شهر سوخته این استان مكان های تاریخی دیگری هم دارد همچون «دهانه غلامان»، «كوه خواجه»، «آتشكده كركویه»، «كوه تفتان»، «قلعه بمپور»، «قلعه قصرقند»، كاروانسراها و خانه های گوناگون و… استانی كه این اماكن بسیار را دارد نباید فقیر باشد.
منبع: سفرگو
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب