قصه پر غصه بافت شهری اصفهان و چند پرسش از متولیان
سفرگو: اصفهان شهر اصفهان علاوه بر دارا بودن بافت ها و بناهای گوناگون با ارزش تاریخی، از نظر زیبایی، عملكرد، صلابت، استواری و استخوان بندی، یكی از برجسته ترین شهرهای ایران و جهان است؛ وظیفه‌ی ما چیست به جز حفظ آن؟
بنیان بافت شهری منحصر به فرد اصفهان در دوران صفویه ریخته شده و همچنان توانسته با وجود تیغ تیز تخریب ها سرپا بایستد، اما یکی از معضلات کنونی اصفهان، راه اندازی خیابان در بافت های تاریخی است که با برچسب حل معضل ترافیک توسط مسئولان شهری انجام شده و تخریب خیلی از خانه های با ارزش تاریخی، تهی شدن بافت از ساکنین بومی، دو تکه کردن بافت، ساخت مجتمع های تجاری پرتراکم و ایجاد غشایی نفوذ ناپذیر را بهمراه داشته است.
در آذرماه سال ۱۳۹۵ فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان از تعیین حریم میدان نقش جهان با ۱۱۶ اثر تاریخی پیرامون آن آگاهی داد و اظهار داشت: «با وجود این که ۸۵ سال است میدان نقش جهان در فهرست آثار ملی اصفهان ثبت شده، هنوز حریم مشخصی نداشت و تا امروز به صورت موردی و سلیقه ای در مورد آن تصمیم گیری می شود و تا زمانی که حریم تعیین شده از طرف سازمان میراث فرهنگی به سازمان ها و دستگاه های دیگر ابلاغ نشود، هر سازمان و نهادی ازجمله شهرداری می تواند به صورت سلیقه ای و موردی تصمیم گیری کند.» جالب اینکه حالا که در میانه های سال ۹۹ هستیم نیز هنوز ضوابط این حریم تعیین نشده است!
یکی از لطمه هایی که تعیین نشدن ضوابط حریم میدان نقش جهان داشت، خیز شهرداری برای راه اندازی گذر آقانجفی بود؛ گذری که به بهانه‌ی تامین دسترسی محلی، باتوجه به مسدود کردن حرکت سواره روها به میدان نقش جهان از سمت خیابان حافظ و بی توجه به احیا و باززنده سازی بافت فرسوده در محدوده شرق میدان نقش جهان، بدون داشتن نگرش جامع به بافت قدیم شهری، ارزش های معنوی و اجتماعی نهفته در این بافت، انجام پژوهش و مطالعات منظم، تدوین طرح مرمتی و روان بخشی بافت، ارائه آلترناتیوها و مشورت با صاحب نظران در زمینه‌ی مرمت شهری اجرائی شد و تیغ تیز لودرها را به جان بناهای پرارزش این بافت کهن انداخت تا هر چه سر راهش بود خراب کند و خیابانی بسازد که شعارش ارتقای بافت و زندگی ساکنین آن است! تصمیم اشتباهی که در عمل تبدیل به یک مسئله بزرگ شد و آبروی فرهنگی اصفهان را به حراج گذاشت.
«طرح گذر آقانجفی با اسناد بالادستی مغایرت اساسی دارد و علاوه بر تذکر به مسئولان شهری و استانی، دستور توقف عملیات عمرانی در منطقه صادر شده تا بررسی های لازم و بیشتری در این مورد انجام شود». این قسمتی از سخنان محمدسعید ایزدی، معاون سابق وزیر راه شهرسازی است که سال ۱۳۹۷ درباره‌ی گذر آقا نجفی بیان شده. هم چنین طبق مصوبه کمیسیون ماده پنج در تاریخ ۳۰ دی ۱۳۹۷، مقرر می شود که شهرداری اصفهان طرح ساماندهی در قالب طراحی شهری را با تاکید بر رویکرد مداخله حداقلی در بافت و انطباق با گذرهای موجود تهیه و بعد از تائید اداره کل میراث فرهنگی، جهت طی مراحل قانونی به شورای عالی معماری و شهرسازی ارسال نماید.
براساس گزارشی که در تاریخ یکم خرداد سال ۱۳۹۸ در رسانه ها پخش شده، باوجود دستور توقف پروژه آقا نجفی تا تعیین تکلیف آن در شورای عالی معماری و شهرسازی، شهرداری منطقه سه اصفهان، در ایام پایانی اردیبهشت ماه، باردیگر برای ساکنان بمنظور آزادسازی پلاک های موجود در منطقه دعوت نامه کمیسیون معوض ارسال کرده و در آن قید می کند: «این طرح از اولویت اجرائی برخوردارست. باتوجه به ضرورت اجرائی طرح بدیهی است در صورت عدم حضور شما در جلسه، وفق مقررات اقدام خواهد شد.» و معاون میراث فرهنگی استان اصفهان نیز در جواب هجوم دستگاه های خاکبرداری به گذر آقا نجفی پیش از تعیین تکلیف آن اظهار می کند: «امید می رود تا تمام مسئولان مدیریت شهری، در انتظار رأی نهایی شورای عالی معماری و شهرسازی کشور شکیبایی کرده و از انجام هرگونه فعالیت پراکنده در این منطقه که عملا تأثیرات مستقیمی در روند رسیدگی به پرونده قضائی این مجموعه نیز خواهد داشت، اکیدا اجتناب کنند.»
اما آیا دعوت به شکیبایی از جانب اداره کل میراث فرهنگی اصفهان که صیانت از آثار تاریخی و بافت های تاریخی شهر را بر عهده داشته و دارد، کافیست؟
قدرت الله نوروزی، شهردار اصفهان نیز سال ۱۳۹۸ در گفت و گویی اظهار می کند: «منتظریم این طرح تعیین تکلیف شود، اما به سبب حساسیت های میراثی، درصدد هستیم پس از رفع مسائل، خواسته مردمی درباب ساماندهی این گذر هم پیگیری شود.»
اکنون که شورای عالی شهرسازی و معماری کشور در سال ۱۳۹۹ با ادامه‌ی ساخت گذرآقانجفی مخالفت کرده، علیرضا نصراصفهانی، رئیس شورای شهر اصفهان این رأی را غیرمنصفانه خوانده و گفته: «چهار رکن تصمیم گیری در این خصوص استانداری، مدیریت شهری و ادارات کل راه شهرسازی و میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری اصفهان هستند که درباب صیانت از این میراث به اندازه مسئولان کشوری و فعالان میراث فرهنگی دلواپسی دارند. آنچه قبل از این در گذر موسوم به آقانورالله نجفی رخ داده، زندگی و رفت و آمد ساکنان را مختل کرده و ابلاغیه وزارت راه و شهرسازی این مشکلات را افزایش خواهد داد، بدین سبب باید این وزارتخانه به مسئولان اصفهان در این خصوص پاسخ داده و استاندار نیز دستور پیگیری جدی این مساله را دهد. دوستداران میراث فرهنگی نیز در این خصوص نگرانی نداشته باشند و مدیریت شهری را برای حفاظت از میراث فرهنگی اصفهان در کنار خود ببینند.»
و این سوالاتی است که حالا باید از مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان، شهردار و رئیس شورای شهر اصفهان، پرسیده شود:
چند سال زمان برای تعیین ضوابط حریم میدان نقش جهان لازم است؟ آیا از زمان روی کار آمدن شما تا به امروز که حدود هفت سال از آن گذشته زمان کافی برای تعیین حریم میدان نقش جهان پدید نیامده؟
چرا طبق مصوبه کمیسیون ماده پنج سال ۱۳۹۷، طرح ساماندهی را برای ارسال به شورای عالی معماری و شهرسازی نه فقط تهیه نکردید بلکه به آزادسازی و خاکبرداری ادامه داده و در جواب مطبوعات و افکار عمومی اظهار کردید منتظر نظر شورای عالی معماری و شهرسازی هستیم؟ مگر نگفته بودید خواسته های مردم در ساخت گذر پیگیری می شود؟
اگر طبق گفته خودتان چهار رکن تصمیم گیری در این خصوص استانداری، مدیریت شهری و ادارات کل راه شهرسازی و میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری اصفهان هستند، پس چرا تا حالا منتظر تعیین تکلیف شورای عالی بوده اید؟ این تخریب بافت و از بین بردن منظر بافت تاریخی میدان نقش جهان و لطمه رساندن به زیست اهالی آن قسمت از بافت، نشان دلواپسی شما و همکارانتان است؟
بگویید چرا معتقدید ابلاغیه وزارت راه و شهرسازی درباب توقف گذر مشکلات مردم ساکن در بافت را افزایش خواهد داد؟ وقتی ابلاغیه می گوید به سرعت طرح ساماندهی را تهیه و نسبت به مرمت و ساماندهی بافت اقدام کنید و هرگونه تخریب جدید ممنوع می باشد، شما از مشکل چه کسانی حرف می زنید؟
مسئولان اصفهان کافی است کمی از وقت خودرا به جستجوی کوتاهی در اینترنت درباب مواجهه‌ی سایر کشورهای دارای بافت های پرارزش تاریخی اختصاص دهند تا متوجه شوند که رفتار آن کشورها درباب برخورد با آثار و بافت های تاریخی شهرهایشان چگونه است. بعنوان مثال شهر پراگ که از لحاظ قدمت و ارزش بافت با شهرهایی مانند اصفهان و شیراز قابل مقایسه است، دارای قوانین بسیار سختی در صیانت از آثار تاریخی است: رعایت اصل یکپارچگی و مصالح در ساخت و سازهای جدید (در صورت نیاز) و تنها در صورت داشتن ظاهری شبیه سایر بناهای قدیمی، محدودیت شدید ارتفاع، جلوگیری از هرگونه تخریب، تردد محدود و کنترل شده‌ی اتومبیل ها به جز امداد رسان ها و ایجاد بهترین موزه ها و محل های برگزاری کنسرت متناسب با بافت تاریخی...
مسئولانی که می گویند دلواپس اصفهان هستند، اما اینجا بافت های تاریخی را به تیغ لودرها می سپارند و برای ساخت مجتمع های تجاری، هتل های مرتفع، ایجاد خیابان و گذر و... در دل بافت های بی نظیر تاریخی مجوز می دهند و شعارشان هم این است که به دنبال جذب گردشگرند!
تصاویر بافت پرارزش تاریخی اطراف میدان نقش جهان را مقایسه کنید با شهر پراگ، پاریس، رم، میلان و یا در همسایگی ایران استانبول، گرجستان و... و بگویید توریست رغبت به حضور در کدام شهر و کشور را دارد؟ ما جز چند خیابان زشت و مجتمع تجاری بی حاصل برای نسل آینده چه چیزی باقی گذاشته ایم؟
دلیل پافشاری مدیریت شهری اصفهان بر ساخت خیابان آقا نورالله نجفی و سهل انگاری اداره کل میراث فرهنگی استان طی تمام این سال ها موجب تاسف است و شوربختانه هیچگونه پیگیری برای مجازات متخلفان و جبران تخریب های گذشته دیده نمی گردد. حالا که شورای عالی شهرسازی و معماری دستور رسیدگی فوری داده، هیچگونه فراخوانی جهت بررسی نظر کارشناسان منتشر نشده و بیم آن می رود که این گذر همچنان در لجبازی و عدم هماهنگی بین نهادها بلاتکلیف بماند. این قصه‌ی پرغصه‌ی بافت شهری اصفهان است؛ شهری که نیمه‌ی جهانش می خوانند!
بی تعارف باید اظهار داشت که اگر نتوانیم بین نیازهای امروز شهری و بافت تاریخی و ارزش های و یادگارهای کهن ارتباط ایجاد نماییم نه گذشته ای وجود خواهد داشت و نه حال و آینده ای، چونکه مداخله در مراکز شهرهای تاریخی در حقیقت به مفهوم مداخله در هسته های اولیه‌ی شهر است و منجر نمی گردد مگر به ازهم گسیختگی و اضمحلال بافت تاریخی شهر.
یادداشت از: فریماه هوشیار، پژوهشگر و کارشناس ارشد مرمت ابنیه‌ی تاریخی
منبع: سفرگو
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب