شواهد وجود بازار صنایع دستی در گذر کمر زرین
به گزارش سفرگو، اصفهان «تاکنون و درنتیجه‌ی کاوش گذر کمر زرین، شواهدی از آثار معماری و یافته های منقول دوره های مختلف اسلامی از قرن سوم و چهارم هجری تا دوره‌ی قاجار و پهلوی اول به دست آمد و ذهنیتی که در رابطه با این گذر وجود داشت یعنی محلی برای تولیدات مختلف تأیید شده است.»
این را علی شجاعی اصفهانی، سرپرست کاوش باستان ناسی در گذر کمر زرین می گوید: تابحال دو مرحله‌ی کاوش دیرینه شناسی این گذر به سرپرستی وی انجام شده و چند روزی است که مرحله‌ی سومِ کاوش هم شروع شده است. وی در گفتگو با ایسنا توضیح داد: «با مطالعاتی که تابحال با همکاران در دانشگاه هنر انجام داده ایم، مشخص شد که محل کنونی، یک راسته بازار تولید و توزیع است که تاریخ ایجاد آن به پیش از دوره‌ی صفوی و پیش از دوره مغول می رسد و در آن بخش های مختلفی برای تولید سفال، شیشه، فلز و تزئین آثار مختلف فعال بوده است.»
اما برای بیان دقیق ترِ چگونگی آغاز این کاوش ها باید ماجرا را از اوایل بهمن ماه ۱۴۰۲ آغاز نماییم که یک عتیقه شناس از تخریب لایه های تاریخی در پروژه همسطح سازی گذر کمر زرین با میدان جلوخان در خیابان کمر زرین اصفهان اطلاع داد و اعلام نمود که نقض قوانین مصوب مجلس توسط شهرداری در این اقدام مشهود است. عقیل عقیلی، باستان شناسی بود که ضمن اعلام این خبر به ایسنا توضیح داد: «محل این پروژه در فاصله‌ی کمتر از ۳۰۰ متری شمال شرق مسجد جامع عتیق اصفهان و روبه روی آرامگاه پیر پینه دوز واقع شده و این محل به سبب مجاورت با پشته ای که مسجد جامع اصفهان روی آن قرار گرفته است، از نظر دیرینه شناسی در شهر اصفهان بسیار حائز اهمیت می باشد.» همینطور به دنبال این خبر، سیدمهدی موسوی موحد، معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هم به ایسنا اظهار داشت: «شهرداری بیشتر از خط پروژه و بدون نظارت عتیقه شناس خاک برداری کرده است.»
در ادامه و به دنبال تلاش فعالان و دغدغه مندان میراث فرهنگی، پروژه همسطح سازی گذر کمر زرین با میدان جلوخان، متوقف و پس از آن بود که فاز نخست عملیات کاوش دیرینه شناسی در آن شروع شد.
عقیلی دراین باره به ایسنا اظهار داشت: قدرمسلم همیشه خیلی از افراد دغدغه مند و نگران در رقم زدنِ چنین اتفاقات بزرگی دخیل هستند و در این مورد هم در درست ترین زمان و بهترین موقعیت جلوی تخریب ها گرفته شد که دراین خصوص باید از دوستداران و فعالان میراث فرهنگی بخصوص آقای شاهدلی، دکتر نشاط پور، دکتر مانی، خبرگزاری ایسنا و همه‌ی جوانان دغدغه مند تقدیر کرد که با جدیت به این مساله پرداختند و نگذاشتند تا آثار این محوطه‌ی پرارزش اصفهان ازدست برود.
وی اضافه کرد: پاساژ زرین در سمت راست گذر کمر زرین، احیانا در دوران گسترش کرونا ویروس تولید شده و این مساله جای تعجب است که چگونه مجوز راه اندازی چنین سازه ای در این گذر و روی آثار موجود در لایه هایش صادر شد! همینطور چگونه است که شهرداری چنین سازه عظیمی را راه اندازی می کند، اما پس از همه‌ی تخریب ها، گذرکشی ها، راه اندازی زیرگذر و خطوط مترو که در نقاط مختلف این محوطه‌ی تاریخی (محوطه ای که با مسجد جامع فاصله بسیارکمی دارد) انجام داده، اما با اینحال حاضر نشد تا حداقل ساختمانی را با جانمایی مناسب در شهر راه اندازی کند و با نظارت اداره کل میراث فرهنگی، همه‌ی آثار به دست آمده از محوطه عتیق را در این ساختمان و تحت عنوان موزه اختصاصی این محدوده به نمایش بگذارد! در صورتیکه شهرداری اصفهان حدود ۲۰ سال است که در این محوطه کار می کند و همه یافته های این محوطه می توانست یک موزه را به صورت کامل پوشش دهد. شاید با این شیوه، تاحدی از ناراحتی های دغدغه مندان و دوستداران میراث اصفهان کم می شد.
عقیلی اظهار داشت: متأسفانه بخش های زیادی از این محوطه را ازدست دادیم، ولی امیدوار هستم با حفاظت آن چه حالا از گذر کمر زرین به دست می آید، تا حدی خسارات بی توجهی در این ۲۰ سال جبران شود. تنها کاری که میتوان برای این محوطه‌ی مهم و بزرگ انجام داد حفاظت و تداوم کاوش ها است و باید برای عملیات دیرینه شناسی بیشترین وقت را گذاشت.
این عتیقه شناس اضافه کرد: نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم اینست که مسلماً اصفهان در سده های گذشته، شهر پُر بارشی بوده و از این رو ممکنست در محوطه‌ی عتیق که گذر کمر زرین هم جزئی از آن است، تا چندین متر با لایه هایی از گل ولای و آبرفت مواجه باشیم که آثار بسیاری را در دل خود داشته باشد. بدین سبب آن چه با آن مواجه هستیم یک شهر بسیارمهم از گذشته و فراتر از محوطه است و بنا بر این کاوش ها باید ادامه داشته باشد، چونکه نوری است در آخر یک تونل تاریک و باید همین روزنه‌ی امید را حفظ نماییم و ضمن انجام عملیات باستان شناسی، آثار این گذر حفاظت شود چونکه می تواند ما را به پیشینه و هویت منطقه برساند.
وی اضافه کرد: اصفهان از نظر جغرافیایی تقریبا در مرکز ایران قرار دارد و باتوجه به وجود زاینده رود، بعید است که در دوره های پیش از اسلام برای پادشاهان مهم نبوده باشد؛ از این رو احیانا آثاری وجود دارد که چندهزار سال در زیر لایه های آبرفت و گل ولای مدفون شده و بنابراین بهتر است که کاوش ها ادامه داشته باشد. درست است که بخش زیادی از محوطه تخریب شده اما می دانیم که امنیت هم در گذشته از مباحث بسیارمهم بوده و با عنایت به فاصله‌ی اصفهان از سایر شهرها، آب و هوا و کوهستانی بودنِ پیرامونش، بنا بر این این منطقه برای پادشاهان گذشته یک موقعیت راهبردی به شمار می رفت و نمی توان این مساله را از نظر دور داشت و اصفهان را فقط به دوره اسلامی محدود نماییم. تنها چیزی که این داشته های پرارزش را نمایان خواهدنمود جستجوهای دیرینه شناسی شهری است، هرچندکه ما در این زمینه با چالش های حقوقی و مالکیتی بسیاری مواجه خواهیم بود.
عقیلی اشاره کرد: نکته دیگر، لزوم همکاری و هماهنگی سازمان های مختلفِ شهر و استان است و همانطور که حالا در مبحث عملیات کاوش در گذر کمر زرین به خوبی شاهدِ آن هستیم، این مساله باید در کل منطقه عتیق در شهر اصفهان صورت بگیرد و در این صورت میتوان به آینده‌ی دیرینه شناسی شهر اصفهان امیدوار بود. ضمن این که باید از پتانسیل باستان شناسانی که در اصفهان حضور دارند هم بهره برد.
اما علی شجاعی اصفهانی، سرپرست کاوش دیرینه شناسی در گذر کمر زرین هم در گفتگو با ایسنا و در توضیح چگونگی انجام کاوش در این گذر و یافته هایش اظهار داشت: سیاست ما در ابتدا این بود که عموم مردم از این گذر بازدید کنند و دراین خصوص دو هدف را دنبال می کردیم؛ یکی این که حساسیت نسبت به این گذر بالا برود و دوم این که مردم با فرآیندهای مطالعات دیرینه شناسی آشنا گردند، چونکه برخی افکارِ غیرواقعی در میان عوام وجود دارد در خصوص این که باستان شناسان در جستجوی گنج و دفینه هستند. این هدف، اثرگذار بود و تا پیش از شروع مرحله دوم کاوش، تعداد بسیاری زیادی از مردم از این محل بازدید کردند.
شجاعی اصفهانی اضافه کرد: البته این روند در جستجوهای دیرینه شناسی مرسوم نیست و ما یک سنت شکنی کرده و اجازه دادیم افراد از اینجا بازدید و حتی عکاسی کنند که اتفاق خوبی بود. در اقدام دیگر، تیم های دانش آموزی هم از محل گذر بازدید کردند و به صورت روش مند با مطالعات دیرینه شناسی و کارهای در رابطه با محافظت از میراث فرهنگی آشنا شدند.
سرپرست کاوش دیرینه شناسی در گذر کمر زرین توضیح می دهد: کاوش گذر کمر زرین نشان داد که پهنه شهر اصفهان شواهد زیادی را در زیر لایه امروزی خودش نگهداری کرده، و وظیفه ما است که به عنوان افرادی که از گذشته‌ی شکوهمند این شهر اطلاع داریم نسبت به این آثار دغدغه داشته و برای نگهداری و حفظ و شناخته شدن و مطالعه‌ی این آثار تلاش نماییم.
این عتیقه شناس تاکید می کند: اساسا اگر تلاش و هم افزایی بخش های مختلف صورت بگیرد این اتفاق خواهد افتاد. حالا به طور خاص با همکاری مدیریت شهری اصفهان (شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی) و پژوهشگاه میراث فرهنگی؛ مقوله ای که به عنوان دیرینه شناسی شهری می شناسیم در این بخشِ مهم شهر در حال انجام می باشد. با برنامه ریزیِ انجام شده، بعد از تمدید مجوز، کاوشِ بخش باقی مانده از گذر هم صورت خواهد گرفت تا موزه های باز در محل شکل بگیرد.
شجاعی افزود: همانطور که انتظار بود در مرحله‌ی اول کاوش گذر، شواهد ارزشمندی از آثار معماری و یافته های منقول دوره های مختلف اسلامی از قرن سوم و چهارم هجری تا دوره‌ی قاجار و پهلوی اول به دست آمد و ذهنیتی که در رابطه با این گذر وجود داشت یعنی محلی برای تولیدات مختلف تأیید شد. بدین سان با مطالعاتی که تا کنون با همکاران در دانشگاه هنر انجام داده ایم مشخص شد محل کنونی یک راسته بازار تولید و توزیع است که تاریخ ایجاد آن به پیش از دوره‌ی صفوی و پیش از دوره مغول می رسد و در آن بخش های مختلفی برای تولید سفال، شیشه، فلز و تزئین آثار مختلف فعال بوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه هنر اصفهان اظهار داشت: شواهد کالاهای خام، تولیدات نهایی و نهایتا دورریزها و ضایعات تولید و نشانه های مبادله، به خوبی مؤید این مساله هستند و میتوان بیان کرد که هیاهوی گسترده ای در این محل یعنی در قلب شهر اصفهان و درست در کنار مسجد جامع و هم دوره با آن وجود داشته است.
او اشاره کرد: یافته های کنونی با توجه به این که اصفهان همچنان به عنوان شهر خلاق صنایع دستی مطرح است ارزش بسیاری دارد و نوع دیگری از سابقه این تولیدات را نشان میدهد.
سرپرست کاوش دیرینه شناسی در گذر کمر زرین اضافه کرد: در کاوش کنونی هنوز آثار مطمئنی از دوران پیش از اسلام به دست نیامده، البته وجود چنین آثاری دور از انتظار نیست کمااینکه در بین داده های منقول نشانه هایی به دست آمده است. بخشی از فرایند جستجوهای باستان شناسی، مطالعه روی اشیاء منقول و مطالعات بعد از کاوش است که به زمان نیاز دارد تا با مطالعه بیشتر بتوانیم جزئیات بیشتری از گذشته شهر اصفهان به دست آوریم.
شجاعی افزود: تابحال دو مرحله کاوش در محل گذر کمرزرین انجام شده و با ادامه کاوش در قسمت ابتدایی گذر انتظار می رود که وجه دیگری از تولید و توزیع آثار به دست آید. خوشبختانه شواهد معماری برجا در محل باقی می مانند و برنامه ریزی برای چگونگی حفاظت و نمایش آنها برای بازدید عموم با کمک همکاران در دانشگاه هنر اصفهان و دیگر متخصصان در دست انجام است.
همچنین هادی الله یاری، مدیر گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان هم دراین باره به ایسنا توضیح می دهد: کلیات کار گذر کمر زرین، تبدیل یک مسیر به پیاده رو است که ابتدا و قبل از کاوش برای خودرو پایه ریزی شده بود. این مساله به معنای یک گام رو به جلو در یک بافت تاریخیِ مهم در کشور ما بشمار می رود.
او افزود: از سال ۱۴۰۱ اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در ارتباط با راه اندازی پاساژ زرین و گذر فعلیِ کمر زرین مکاتباتی با شهرداری اصفهان داشته و بطور جدی به مبحث گودبرداری و مسائل آن تحت نظارت اداره کل میراث فرهنگی اِشراف کامل داشتند و اجازه گودبرداری تا عمق فعلی از جانب اداره کل میراث فرهنگی داده نشده بود. تا این که در بهمن ماه ۱۴۰۲ آسفالت گذر به صورت کامل حذف شد که با حضور عوامل یگان حفاظت این اداره و کارشناسان دیرینه شناسی وقتِ آن، دستور توقف عملیات صادر شد.
الله یاری ضمن تقدیر از فعالان اجتماعی، دوستداران میراث فرهنگی و باستان شناسان که به توقف عملیات گودبرداری کمک کردند، اظهار داشت: ما پس از دستور توقف یگان حفاظت میراث فرهنگی هم به هیچ وجه گذر کمر زرین را رها نکردیم و باستان شناسان به صورت پیوسته بر روی گذر اِشراف داشتند؛ ضمن این که در زمان انجامُ تأسیسات اداره آب و فاضلاب هم تمام یافته ها و داده های فرهنگی باستان شناسیِ حاصل از گمانه های یک در یک تا عمق ۶ متر در آغاز گذر یعنی قسمتی که پیر پینه دوز قرار دارد به صورت روزانه جمع آوری شده و برای ثبت و ضبط به اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان انتقال داده شد، تا آن زمان که در تاریخ ۱۸ اسفندماه ۱۴۰۲ مجوز کاوش دیرینه شناسی گذر کمر زرین صادر و رسماً عملیات کاوش دیرینه شناسی در این گذر شروع شد. در واقع تا امروز عملیات کاوش به صورت پیوسته در محل این گذر انجام شده و در هر مرحله هم شواهد مختلفی به دست آمده است.
مدیر گروه امانی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان اضافه کرد: فعلا باتوجه به عملیات عمرانی به خاطر برش بتون های کناره‌ی پاساژ زرین، کار دیرینه شناسی با تعلل مواجه گردید و امکان دارد که کاوش تمدید شود؛ ضمن این که مهم تر از همه، حفظ بقایای معماریِ به دست آمده است که خدا را شکر با روحیه‌ی مطالبه گریِ دوستداران میراث فرهنگی در استان اصفهان و با تعامل و همدلیِ موجود بین شهرداری اصفهان خصوصاً سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان و اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان و بخصوص پژوهشگاه میراث فرهنگی و پژوهشکده باستان شناسی، گذر کمر زرین به یک سایت موزه‌ی بسیار جذاب تبدیل خواهدشد تا مسیری برای بازدید گردشگران از میدان عتیق و آثار و بناهای همجوارش باشد.
منبع: safargoo.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب