خلیج فارس در بستر تاریخ
سفرگو: در زبان جغرافیا؛ «خلیج فارس» را پیشرفتگی آب در فاصله سرزمین «تنگه هرمز» تا رأس «خلیج فارس» می نامند. البته پژوهش های زمین شناسان نشان داده كه خلیج فارس چندین خلیج فرعی دارد و در دوره سوم زمین شناسی به وجود آمده حتی زمانی بعضی از جزایر آن آتشفشانی بوده است.
به گزارش سفرگو به نقل از ایسنا، در كهن ترین نامگذاری ها، دریای جنوبی ایران را «نارمرتو» به معنای «رودتلخ» نامیده اند كه بعد از مهاجرت آریائی ها و حركت آن ها به جنوب كشور، قوم ایرانی پارس كه حكمرانی خویش را بر منطقه آغاز كرد، نام خویش را به این خلیج داد و از آن زمان، خلیج فارس در جهان نام آور شد.
بسیاری از مورخان و جغرافی دانان مانند «هكاتایوس ملطی»، «هرودت»، «اراتوس تنوس»، «استرابون» و «بطلمیوس» هم در نوشته های مكتوب خود به این نكته اشاره كرده اند.
مدخل پیشرفتگی خلیج فارس در تنگه هرمز، با حدود ۸۵ كیلومتر و بخش پایانی آن در رأس خلیج فارس، با حدود ۳۲۰ كیلومتر بوده و بیشترین عرض آن شامل ۳۲۵ كیلومتر است. مساحت این خلیج ۲۲۶ هزار كیلومترمربع و ژرفای متوسط آن ۳۵ متر ثبت شده است كه در پاره ای نقاط به ۹۰ تا ۱۰۰ متر هم می رسد. بنابراین، برخلاف بحر احمر یا خلیج العربی كه در آن سوی جزیرة العرب قرار دارد، دریای كم عمقی به شمار می آید چون خلیج فارس در منطقه ای فرو رفته است كه در جنوب آن، فلاتی لم یزرع و در شمال آن، فلات دیگری با نمایی از كوهپایه های زاگرس قرار گرفته است.
حیات انسان و نام و نشان های تاریخی در خلیج فارس
نخستین انسان هایی كه در منطقه های گوناگون خلیج فارس زندگی را آغاز كردند، بی تردید، از مردمان بومی این خلیج بوده اند و به نظر مردم شناسان تاریخی، با نژادهای شمال آفریقا و آسیای جنوبی غربی همسانی هایی داشته اند.
مانند دراویدی ها و مكرانی ها كه به مرور، بازرگانان و مهاجران سومری و عیلامی و آكادی هم به آنان افزوده شده اند.
دو دیرینه شناس آمریكایی به نام های «پ.و.گلوپ» و «ت.گ بیبی» به دنبال حفاری های علمی در بحرین، معبدی را كشف كردند كه «از سویی، به معبدهای سومری در دوران ابتدایی شبیه است و از جانب دیگر، با داشتن حوض و حمام، مانند پرستشگاه هایی است كه در دره سند كشف شده است.» به همین دلیل، آن دو دیرینه شناس مدعی اند كه «این پرستشگاه از مردمی به جا مانده كه از سویی با اهالی بین النهرین و از جانب دیگر، با مردم دره سند بازرگانی داشته اند ولی با این همه، فرهنگ و تمدنی جدا از این دو داشته اند.
ساكنان ابتدایی خلیج فارس، از همان آغاز زندگی، با دامداری و پرورش شتر و اسب و الاغ و گوسفند و بز، صید مروارید و صدف با روش های بسیار كهن و به دام انداختن ۲۰۰ نوع ماهی آشنا بودند. علاوه بر این، در حصیربافی، كشتی سازی و بافتن پارچه های بادبانی مهارت داشتند و به دریانوردی و كشتیرانی هم اشتغال داشتند و شاید از اولین اقوام بشری باشند كه با تسلط بر آب ها به توسعه بازرگانی و نشر تمدن و فرهنگ دست یافته اند.
حكومت هایی مانند عیلام و سومر و آكاد و كلده و بابل و آشور در سده های اولین تمدن انسان در این دریا قدرت نمایی كرده اند و یافته های باستانی در بندرهایی مانند بوشهر و سیراف و جزیره هایی مانند خارك و بحرین آن را تأیید می كنند.
از دوره هخامنشیان نام خلیج فارس (دریای پارس) شناخته شده بود و اسكندر مقدونی كه به قصد تسخیر سرزمین های مشرق وارد سرزمین های ایرانی شده خویش را به دریای پارس رساند و در آن كشتی رانی كرد.
از مورخان یونانی، فلاویوس آریانوس (قرن دوم میلادی) و همزمان با وی بطلمیوس و دیگران و هم مورخان رومی از این دریا با نام پارس یاد كرده اند. این نام به زبان های فرانسه، انگلیسی، آلمانی، ایتالیایی، روسی، ژاپنی، چینی و تركی و عربی و جز این ها راه پیدا كرده است اما در دوره اسلامی، از آغاز فتوحات تاكنون، همه مورخان و جغرافی دانان مسلمان (ایرانی و عرب و ترك)، نام این خلیج را «بحر فارسی»، «خلیج الفارسی»، «خلیج فارس» و «دریای پارس» آورده اند.
خلیج فارس پس از ظهور اسلام
در ادامه حیات خلیج فارس، ظهور اسلام و پذیرش دین جدید از جانب ایرانیان، مردمان خلیج فارس هم دیانت جدید را پذیرفتند، اگر جنبه های اقتصادی و مذهبی جدید در منطقه را كنار بگذاریم، اعراب مسلمان بیش از گذشته با خلیج فارس آشنا شدند و به تبلیغ دین اسلام پرداختند.
در دوره حكومت معزالدوله دیلمی، جزایر بحرین و منطقه عمان كه از آبادترین نقاط جنوبی بود، متصرف شدند و آن را ضمیمه خطه فارس كردند. در آن زمان بندر سیراف رونق بازرگانی كم نظیری داشت و غالب جغرافی نویسان مسلمان، مانند "یاقوت حموی" به وصف ابادانی آن منطقه پرداختند. حتی در همان زمان، "بصره" هم یكی از بندرهای معتبر شمال خلیج فارس و مركز تجارت مسلمانان و اعراب منطقه بین النهرین به شمار می رفت.
قرن ها بعد و بعد از حضور استعمارگران در منطقه و ایران، استعمار انگلیس هم كوشش كرد تا از خلیج فارس نخست بعنوان "گذرگاه" استفاده نماید.
با كشف نفت در مسجد سلیمان ایران در سال ۱۳۲۶ انگلیسی ها قصد كردند تا در دیگر مناطق خلیج فارس به جست وجوی این ماده حیاتی بپردازند، به گونه ای كه به مرور ۳۱ درصد از نفت دنیا از خلیج فارس و كشورهای اطراف ان فراهم آمد، ازاین رو به مرور خلیج فارس معنای دیگری یافت، این خلیج دیگر یك معبر ساده ی بازرگانی نبود كه كالاهای شرقی و ادویه هندی را به بصره و از آنجا به اروپا برساند.
منبع؛ كتاب "خلیج فارس" از مجموعه كتاب های "از ایران چه می دانم؟۱۰"، تالیف؛ ناصر تكمیل همایون
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب