روایتی از تهران و آتش هایی كه سوزاند
سفرگو: وقتی انسان دو سنگ را بر هم سایید و آتش را كشف كرد، اولین آتش سوزی دنیا صورت گرفت. شاید باید همان زمان را حتی اولین مبارزه با آتش سوزی دانست؛ اقدامی كه چیزی كمتر از تاریخ كشف آتش توسط انسان ندارد، بدون نیاز به عرضه ی هر نوع مدرك و اسناد تاریخی.
به گزارش سفرگو به نقل از ایسنا، مردم روم باستان هم برای محافظت از جان و مال مردم، حراست از جنگل ها و مراتع و همینطور حفظ بناهای عمومی كه حكم سرمایه های ملی را داشت، تجهیزات ویژه ای تهیه كرد و افرادی را برای مقابله با حریق های احتمالی در نظر گرفت یا در مصر وقتی از قرن دوم میلادی به بعد، مبارزه با آتش سوزی جدی تر گرفته شد و حتی فردی به نام «هرون» از اهالی اسكندران، دستگاه ویژه ای برای خاموش كردن آتش ساخت كه تا مدتی نسبتاً طولانی استفاده از آن فقط در انحصار مصریان بود، اما بعدها تكنولوژی ساخت و تكنیك استفاده از آن، توسط سیاحان و مسافران به ممالك دیگر هم راه پیدا كرد و مورد استقبال و تقلید قرار گرفت.
یا وقتی چین قدیم، پایگاه هایی به فاصله ی ۵۰۰ متر از یكدیگر ساخت و سربازانی را مجهز به وسایل اطفاء حریق در آنها مستقر كرد، همه ی این ها را می توان نمونه هایی از مبارزه با آتش سوزی دانست، مبارزه ای كه هر سال سخت تر از سال قبل می گردد و مبارزانش را امروز «آتش نشان» می نامند، آن ها كه رشادت ها و تعداد شهدای شان هر سال بیشتر از سال قبل می گردد و مردم امروز ایران، با رشادت های آن ها در ۳۰ دی دو سال قبل با این نام بیش از پیش آشنا شدند.
اما اولین آتش نشانی ها یا همان مبارزه با آتش سوزی چطور تولید شدند؟ پس از اولین ایستگاه آتش نشانی كه در ۱۲۲۱ شمسی مأموران روسیه تزاری برای تأمین امنیت و حفظ منافعی كه در تبریز داشتند، امكاناتی را مانند چند پمپ دستی دو طرفه، از جنس برنز و مس برای پمپاژ آب و فقط برای اطفای حریق تامین كردند و حتی به روایتی آن را اداره «اطفائیه» نامیدند، یكی از شاخص ترین خصوصیت های اداره اطفائیه تبریز را احداث «برج یانقین» در كنار ساختمان اطفائیه می دانند كه حتی امروز ایستگاه شماره یك و ساختمان مركزی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی تبریز هم در مجاورت آن قرار داد.
«یانقین» به معنای آتش و آتش سوزی است و برج احداث شده با ۲۳ متر ارتفاع، یكی از ابنیه معروف دوره قاجار است كه در واقع «قاسم خان والی»، برج را بعنوان دیده بان احداث كرد و دستور داد در تمام ساعات شبانه روز، عده ای در اتاقك دیده بانی بالای آن به نگهبانی مشغول باشند و در صورت مشاهده دود و آتش یا غبار غلیظ در هر نقطه ای از شهر، محل را شناسایی كرده و با به صدا درآوردن زنگ برنزی بزرگی كه در بالای برج تعبیه شده بود، مأمورانی را كه به حالت آماده باش در پایین برج مستقر بودند، آگاه كنند.
هر چند در طول سال های گذشته توسعه شهر و رویكرد شهرنشینان تبریزی به بلند مرتبه سازی و بی توجهی میراث فرهنگی سبب احداث بناهای متعددی در حریم برج و گوشه و كنار آن شده، به مرور برج یانقین اهمیت خویش را از دست داد، اما دست كم این برج در ۱۳۷۷ بعنوان قدیمی ترین بنای مربوط به تشكیلات آتش نشانی كشور، در لیست آثار ملی به ثبت رسید.
در چند سال بعد هم دو ایستگاه آتش نشانی در جنوب كشور و در شهرهای مسجد سلیمان و آبادان برای حفظ تأسیسات بوجود آمده در پالایشگاه آن شهرها تأسیس شد، تا نوبت به تهران رسید.
نصرالله حدادی، یكی از پژوهشگران تهران قدیم در گفت وگو با ایسنا، به آتش سوزی ها، صدمه ها و خسارت هایی كه در طول دست كم ۹۷ سال قبل به واسطه آتش سوزی ها به بخش های قدیمی تهران وارد شده، اشاره می كند.
او می گوید: اولین ایستگاه آتش نشانی در تهران در فاصله سال های ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۶ در مكانی اجاره ای در گاراژ حسینی در خیابان ری و امیركبیر شرقی تولید می شود؛ هر چند آن گاراژ امروز كاربری گذشته خویش را ندارد، اما خوشبختانه هنوز آن فضا سالم می باشد.
وی با بیان این كه تا انتهای دوره پهلوی اول فقط ۱۸ ایستگاه آتش نشانی در تهران فعالیت می كرد، اما امروز ۱۳۰ ایستگاه در پایتخت فعال است، می گوید: آتش نشانی جزو مواردی است كه «كنت مونت دوفو» رئیس پلیس ایتالیایی – اتریشی آن دوره، یك اساسنامه ۵۰ ماده ای برای پلیس تهرانِ آن زمان می نویسد، هر چند چیزی در مورد چگونگی خاموش كردن نمی نویسد اما جالب است ك تاكید داشته پلیس تهران چه وظایفی در این زمینه دارد و باید در این موارد دخالت كند.
او با اشاره به ایجاد اداره اطفائیه پس از ۱۳۰۹ توسط رضاشاه و با حضور نظامی ها در تهران ادامه می دهد: در مساله اطفای حریق سفارت روسیه در تهران و حتی آتش سوزی انبار بانك ملی در سال های پیش از انقلاب اسلامی، عوامل نظامی زیادی دخالت داشتند، چون معتقد بودند شالوده ی انجام چنین كارهایی باید روی نظم باشد.
قاجارها كمتر از پهلوی با آتش سوزی مهیب روبه رو شدند
وی با بیان این كه تا آخر دوره قاجار در تهران آتش سوزی مهیبی رخ نمی دهد، اظهار می كند: چند آتش سوزی در مكان هایی مانند ساختمان مجلس، سفارت روسیه در سال ۱۳۱۰ كه سفارت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی یا پارك اتابك امروزی بود كه گویا ساختمان اصلی اتابك در آن آتش سوزی ازبین می رود، آتش سوزی قصر یاقوت در سرخه حصار در دوره ناصرالدین شاه كه كاملا ازبین می رود، در كارنامه ی آتش های حجیم دوره ی قاجار ثبت می گردد.
او با اشاره به وجود سقف شیروانی در بناهای دوره قاجار، بیان می كند: بناهای دارای این خصوصیت كاملا از بین می رفتند، چون سقف شیروانی سبب مهار آب می شد و با رسیدن آتش به این سقف ها و استفاده از مصالحی مانند چوب در شیروانی ها، به علت سریع الاشتعال بودن، ان ها بهسرعت در آتش می سوختند و خاكستر می شدند.
حدادی با اشاره به نبود ساختمان های بلند مرتبه در شهرها در آن زمان كه خاموش كردن آتش را بسیار كم مشكل تر ازامروز می كرده است، می گوید: چه در دوره پهلوی اول و چه در دوره قاجار در بناهایی مانند مدرسه سپهسالار سه عنصر سنگ، كاشی و آجر بعنوان مصالح غیر قابل اشتعال استفاده می شدند، تا پهلوی اول هم اصول معماری كاملا درست است و سنگ و آجر و كاشی مورد استفاده قرار می گیرد، هر چند در نمای ساختمان ها در دوره قاجار سنگ به كار نمی رود، اما كاخ هایی مانند «مرمر» و «سبز» به واسطه داشتن این نوع نماها، غیر قابل اشتعال بودند.
او ساختمان هایی از دوره پهلوی اول مانند میدان مشق و ساختمان های مختلف دیگر آن را جزو بناهایی دانست كه هیچ كدام دچار آتش سوزی نشده اند.
وقتی مشكلات در تهران آغاز می شود
این تهران پژوه، آغاز بروز مشكلات در زمان وقوع آتش سوزی ها را از پس از شهریور ۱۳۲۰ می داند و بیان می كند: اغلب ساختمان ها ما تا آن زمان با چوب تولید شده بودند كه اگر آتش می گرفتند سریع سوخته و خاكستر می شدند، اما دو مساله در دوره پهلوی دوم رخ داد كه پس از هجوم متفقین به ایران و گرایش به نحوه معماری غربی و الگو برداری كه از دوره ناصرالدین شاه شروع شده بود، اصول و پایه همچنان معماری ایرانی بود، به خصوص دردوره پهلوی دوم كه بسیار به معماری اصیل ایرانی وفادار بود.
وی با بیان این كه برخلاف پدر، پسر بسیار خیانت كرد و رویكردها برای ساختمان سازی متفاوت شد، ادامه می دهد: رویكرد ما برای ساختمان سازی های بلندمرتبه و بكارگیری مصالح مقاومی است كه این بلند مرتبه سازی را بتواند شكل دهد. ازاین رو به مرو این مطلب آغاز می گردد و با ساختمان هایی كه از فلز، شیشه و سیمان تولید شده اند، مواجه می شویم، ساختمان هایی كه با رسیدن به حرارت ۸۰۰ درجه و تولید حرارت بسیار بالا، سبب صدمه رسیدن به ساختمان ها می شوند.
او استفاده از مصالح امروزی برای بلندمرتبه سازی ها و مصالحی كه در حرارت بالا به شدت غیر قابل كنترل می شوند و مشكلات را دوصدچندان میكنند را نمونه ی بارز این مشكلات می داند و ادامه می دهد: عمده آتش سوزی ها در تاریخ معاصر ایران در محدوده بازار تهران رخ می دهد، استفاده از مواردی مانند چوب و پیزور كه قابل اشتعال و قابل كنترل بودند از یك طرف و آتش سوزی هایی ك به خصوص پس از انقلاب در بازار تهران به صورت عمدی و با هدف تغییر كاربری رخ می دهد از جانب دیگر اسیب های زیادی به این فضای تاریخی وارد می نماید.
حدادی با اشاره به وقوع آتش سوزی مهیبی كه ۱۶ سال پس از شكل گیری اداره اطفای حریق در۱۳۲۰ در ساختمان مجلس یا سفارت روسیه، رخ داد، می گوید: از شهریور ۱۳۲۰ به بعد، احداث ساختمان های بلند مرتبه را می توان یكی از خیانت ها به تهران و در خیابان ها دانست، مانند ساختمان آلومینیوم در خیابان جمهوری كه شاید در گذشته ظرفیت و پذیرش بیشتری داشت، اما در دراز مدت تغییر كاربری داد.
پلاسكو قرار بود 200 سال عمر كند
او ساختمان پلاسكو را نمونه ی دیگری از این اتفاق می داند كه قرار بوده ۲۰۰ سال دوام داشته باشد، اما به مروز با تبدیل آن از كاربری اداری به تجاری و به علت برخوردار بودن از مصالحی كه در آتش قابلیت اشتعال داشتند دو سال قبل بعنوان فاجعه آمیزترین اتفاقات محسوب شد.
این تهران شناس آتش سوزی در سینماها، را هم نمونه ی دیگری از اتفاقات رخ داده در سال های دور تهران می داند و می گوید: سینما مایاك در خیابان جمهوری نرسیده به لاله زار، وقتی در آتش می سوزد تعدادی از مردم را هم با خود می سوزاند. در گزارش های كنت مونت دوفو رئیس پلیس وقت تهران در دوره پهلوی اول، او له خرید و فروش مواد محترقه در ایام چهارشنبه سوری بین مردم در این مكان اشاره می كند كه هر چند تلاش دارد گزارشی خنثی منتشر كند، اما باز هم نشان داده است مواد منفجره سبب تلفات زیادی در آن منطقه بین مردم شده است.
او یكی از آتش سوزی های مهیب تهران را مربوط به آتش سوزی انبار باروت تهران در ۱۳۱۳ و پس از آن آتش سوزی كارخانه كبریت سازی خیابان قزوین در سال ۱۳۲۷ می داند.
وی همینطور با اشاره به وقوع آتش سوزی هایی در بازار تهران در دوره پهلوی دوم و در سال ۱۳۵۴كه در یك آتش سوزی پنج آتش نشان به شهادت می رسند، ادامه می دهد: انبارهای مختلفی كه در بیرون شهر تهران مانند شوش وجود داشتند هم در این آمار سهیم اند. مهم ترین آتش سوزی تهران در انبار فرش بانك ملی رخ می دهد. در سال ۱۳۴۱ كه با وقوع آتش، فرش های نفیس می سوزند و آتش نشانان مجبور می شوند برای خاموش كردن آن همه منافذ مربوط به انبار را ببندند و ۱۰۰ هزار متر آب وارد انبار كنند تا آتش خاموش شود.
حدادی ادامه می دهد: به مرور هرچه در دوره پهلوی به سمت جلو می رویم ساختمان ها بلندتر می شوند و كنترل آتش سوزی ها سخت تر، چون ساختمان ها پیچیدگی های بیشتری پیدا می كنند.
او چهار آتش سوزی ساختمان مجلس در طول ۱۰۰ سال قبل را كه اولین آن در دوره ناصرالین شاه و مهیب ترین آن آذرماه ۱۳۷۳ رخ داده، نمونه ی این اتفاقات می داند و به آتش سوزی كاخ گلستان در سال های قبل هم اشاره ای دارد.
این تهران شناس با اشاره به داشتن تجهیزات خوبی كه امروز ایستگاه های آتش نشانی دارند و سرعت عمل آن ها را همیشه به چشم دیده ایم، بیان می كند: پس از فاجعه پلاسكو پیشنهاد دادیم روز آتش نشان را به سی ام دی ماه روز رخداد این اتفاق تلخ تغییر دهند، اما مورد استقبال قرار نگرفت.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب